Ψυχολογικές επιχειρήσεις: Κερδίζοντας τον πόλεμο με την επικοινωνία

Αυτό που βιώνει η παγκόσμια παγκόσμια κοινή γνώμη σε περιόδους πολεμικών επιχειρήσεων είναι μια τεράστια ψυχολογική επιχείρηση από τους εμπλεκόμενους προκειμένου να κερδηθούν οι "ψυχές και οι καρδιές" των πολιτών σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου.

Αυτό ακριβώς που συμβαίνει και από τις δύο πλευρές από τότε που ξεκίνησε η σύγκρουση στην Ουκρανία.

Οι ψυχολογικές επιχειρήσεις χρησιμοποιούνται από αρχαιοτάτων χρόνων, είναι προσχεδιασμένες και αποσκοπούν στο να επηρεάσουν τα συναισθήματα, τα κίνητρα, την αντικειμενική κρίση και τελικά τη συμπεριφορά ομάδων ή ακόμη και μεμονωμένων ατόμων. Θεωρούνται παράγοντας προστασίας των φίλιων δυνάμεων ή και πολλαπλασιαστής ισχύος. Πρόκειται για τις ψυχολογικές επιχειρήσεις (ΨΕΠ).

Είδος πολέμου που χρησιμοποιούνταν από τα αρχαία χρόνια, σχεδόν από τότε που άρχισαν οι ένοπλες συγκρούσεις, οι ψυχολογικές επιχειρήσεις αποτελούσαν ανέκαθεν «αδελφές» επιχειρήσεις με την παραπλάνηση, αλλά σήμερα, σε συνδυασμό με τον ηλεκτρονικό πόλεμο, τις επιχειρήσεις ασφαλείας και τη φυσική καταστροφή, συμβάλλουν στην επιβολή επί του αντιπάλου, δηλαδή στη νίκη, είτε αυτή επιτυγχάνεται με βίαια μέσα είτε όχι.

Στηρίζονται δε στις σωστές πληροφορίες και συνιστούν τον ένα πυλώνα των επιχειρήσεων Διοικήσεως και Ελέγχου (C2W), ενώ κατά την προετοιμασία τους επιδιώκεται η γνώση των προτιμήσεων του αντιπάλου, των αντιπαθειών, των δυνατοτήτων, των αδυναμιών και των τρωτών σημείων του.

Για να θυμηθούμε τα λόγια του Κινέζου φιλοσόφου Σουν Τσου (500 π.Χ.), «είναι προτιμότερο να συλλάβεις όλο το στρατό του εχθρού παρά να τον καταστρέψεις. Να πετύχεις εκατό νίκες σε εκατό μάχες δεν είναι το προτιμότερο. Να αποδυναμώσεις τον εχθρό χωρίς μάχη είναι το βέλτιστο.

Έτσι, μεγαλύτερη σημασία έχει να επιτεθείς στη στρατηγική του εχθρού. Αν αυτό δεν είναι δυνατό, να προσπαθήσεις να διασπάσεις τις συμμαχίες του, και μόνο αν δεν μπορείς με αυτούς τους τρόπους, να του επιτεθείς. Το χειρότερο είναι να αναγκαστείς να επιτεθείς στις πόλεις του». Ο Σουν Τσου είχε καταλάβει και δίδασκε στους Κινέζους στρατηγούς ότι είναι προτιμότερο να παραδοθεί ο εχθρός χωρίς μάχη, αν αυτό είναι εφικτό.

Γι’ αυτό οι ψυχολογικές επιχειρήσεις θα έπρεπε να συνδυάζονται με το συνολικό σχέδιο επιχειρήσεων και να εφαρμόζονται πριν τις πολεμικές επιχειρήσεις. Δεχόταν έτσι ότι το είδος αυτών των επιχειρήσεων είναι πολλαπλασιαστής ισχύος και συμβάλλει στην εξοικονόμηση πόρων, μέσων και ανθρώπινου δυναμικού.

Από τα πρώτα παραδείγματα συνδυασμού παραπλάνησης (deception) και ψυχολογικών επιχειρήσεων (ΨΕΠ) -Psychological Operations  (PSYOPs) ήταν η τοποθέτηση του δούρειου ίππου, ο οποίος φόβισε τους Τρώες και συγχρόνως έδωσε τη δυνατότητα προσβολής από τα μέσα.

Ο Μογγόλος Τσέγκις Χάν όταν οδηγούσε τις στρατιές του στις περιοχές της σημερινής Ρωσίας και Ευρώπης, έστελνε από πριν αγγελιαφόρους, που διέδιδαν την καταστροφική μανία και το πολυάριθμο του στρατού του, προκειμένου να τρομοκρατήσουν τους πληθυσμούς των πόλεων, ακόμη πριν την έλευση του κανονικού στρατού.

Αναφέρεται ότι ο Μέγας Αλέξανδρος χρησιμοποιούσε συχνά τις ψυχολογικές επιχειρήσεις προκειμένου να αντισταθμίσει τις λίγες δυνάμεις που είχε στη διάθεσή του και που είχαν απλωθεί σε μεγάλες αποστάσεις. Έτσι, σε μια περίπτωση άφηνε σε νυχτερινή επιδρομή τεράστιες ασπίδες, θώρακες και κράνη, για να δημιουργείται η εντύπωση ότι επιτέθηκαν γίγαντες.

Τον 4ο π.Χ. αιώνα, ο Ινδός φιλόσοφος Καντιλία μιλά για «πόλεμο των νεύρων», μέθοδο της οποίας εισηγείται στον ηγεμόνα του, ως μέσο καταπόνησης του εχθρού.

Στη Ρώμη γεννήθηκε η υποβολή ως προσπάθεια άσκησης ψυχολογικής επιρροής.

Οι επιχειρούντες αυτή δεν προσπαθούν να πείσουν, αλλά να υποβάλουν. Δηλαδή βασικός τους στόχος είναι να εντυπωσιάσουν, να καταπλήξουν, και με αυτό τον τρόπο να διεγείρουν ένστικτα ή να προκαλέσουν συναισθήματα.

Στη Ρώμη, οργάνωναν λοιπόν τις επιβλητικές τελετές «θριάμβου» των νικητών στρατηγών, οι οποίοι έσερναν μαζί τους λάφυρα, αιχμαλώτους, ελέφαντες και άλλα θαυμαστά και εντυπωσιακά πράγματα.

Προσέφεραν στα πλήθη λάβαρα, αετούς, τελετές, «καίσαρες». Οργάνωναν μεγαλειώδη θεάματα στο Κολοσσαίο. Δημιούργησαν τον Ιππόδρομο. Κατασκεύαζαν μεγάλα και επιβλητικά έργα σε όλες τις γωνιές της αυτοκρατορίας, στα οποία αντικατοπτριζόταν η αήττητη ισχύς της κραταιάς Ρώμης.

Στο Βυζάντιο, χρησιμοποιήθηκε έντεχνα ο ψυχολογικός επηρεασμός των αντιπάλων. Το υγρό πυρ αποτελεί ένα από τα ψυχολογικά όπλα του ναυτικού. Η πληρέστερη και θαυμαστή νίκη, έλεγε ο στρατηγός Βελισάριος, είναι «ο εξαναγκασμός του αντιπάλου να παραιτηθεί των σχεδίων του χωρίς δικές μας θυσίες».

Στο Μεσαίωνα συναντάμε επίσης μεγάλους διαμορφωτές της κοινής γνώμης που κίνησαν τα πλήθη των σταυροφόρων προς την Ανατολή. Το 17ο αιώνα χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο όρος «προπαγάνδα» σε εγκύκλιο του Πάπα Γρηγορίου ΙΕ΄ (22 Ιουνίου 1662) και αφορούσε στην ίδρυση οργανισμού με σκοπό τη διάδοση της πίστεως.

Σημαντική ώθηση στις ψυχολογικές επιχειρήσεις δόθηκε κατά τη Γαλλική Επανάσταση  με τους «Εγκυκλοπαιδιστές», που με το πολύχρονο διαφωτιστικό τους έργο διέδωσαν τις νέες ιδέες και προετοίμασαν συστηματικά τη Γαλλική Επανάσταση.

Αυτή όταν ξέσπασε έδωσε μεγάλη ώθηση στην προπαγάνδα, αφού χρησιμοποίησε νέες, λαϊκότερες μορφές για τη διάδοση των ιδεών της, στις οποίες συγκαταλέγονταν τα συνθήματα και οι διακηρύξεις.

Η Γαλλική Επανάσταση ίδρυσε και το «Γραφείο του Πνεύματος», που αποτελεί το πρώτο στην ιστορία «υπουργείο Προπαγάνδας» με πρώτο υπουργό τον Ρολλάν, ο οποίος αργότερα καθαιρέθηκε από τη Συντακτική Συνέλευση, γιατί, έχοντας την ικανότητα να κατευθύνει την κοινή γνώμη, απέκτησε μεγάλη δύναμη και άρχισαν να τον φοβούνται.

Αυτός εφηύρε την «εφημερίδα τοίχου» και χρησιμοποίησε συστηματικά το θεσμό του επαγγελματία προπαγανδιστή. Μια σημαντική μέθοδος διάδοσης των ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης ήταν και οι ειδικά οργανωμένες τελετές και λαϊκές εορτές, τα λεγόμενα «φεστιβάλ», που είχαν ως κύριο σχεδιαστή τους τον γλύπτη Δαυίδ.

Ο Ναπολέων υπήρξε μεγάλος προπαγανδιστής, αφού κυκλοφόρησε πολλές εφημερίδες και ίδρυσε γραφείο κοινής γνώμης (ένα είδος «υπουργείου Προπαγάνδας»). Οι γεμάτοι έξαρση λόγοι του, οι στρατιωτικές διακηρύξεις και οι ημερήσιες διαταγές του είναι και σήμερα υποδείγματα «στρατιωτικού ψυχολογικού επηρεασμού» με χαρακτηριστικά το απλό, λακωνικό και λιτό ύφος και την υποκίνηση του φιλότιμου («Λόγος Πυραμίδων»). Ο Μέτερνιχ έλεγε πως «η προπαγάνδα του Ναπολέοντα αξίζει όσο ένας στρατός τριακοσίων χιλιάδων ανδρών».

Πριν από τη Γαλλική, και μία άλλη επανάσταση, που ξέσπασε κυριολεκτικά στην άλλη μεριά του κόσμου, η Αμερικανική, προετοιμάστηκε συστηματικά από προπαγανδιστές, που διέδωσαν την ιδέα της εθνικής αυτοδιάθεσης και ανεξαρτησίας, η οποία και διατυπώθηκε στην περίφημη «Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας» (Τ. Τζέφερσον).

Η ελληνική πραγματικότητα 

Στον Ελληνικό Στρατό υπάρχει ένας μόνο λόχος ψυχολογικών επιχειρήσεων (100 ΛΨΕ), ο οποίος διαθέτει τυπογραφείο για εκτύπωση προκηρύξεων και μεγαφωνικές συσκευές. Η σχεδίαση και κατεύθυνση επιχειρήσεων ΨΕΠ υπάγεται στο υπουργείο Τύπου, ενώ το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας (ΓΕΕΘΑ) ευθύνεται για το στρατιωτικό σκέλος των ΨΕΠ.

Θα μπορούσε βέβαια να υπάρχει μονάδα με πιο ευέλικτη δομή, χωρίς τυπογραφείο, μια και σε κάθε ελληνική πόλη βρίσκονται πάμπολλα τυπογραφεία και η ψηφιακή τεχνολογία δίνει τη δυνατότητα διάδοσης και εκτύπωσης χιλιάδων προκηρύξεων σε μικρό χρόνο.

Η δυνατότητα ρίψης προκηρύξεων από μικρά αεροσκάφη πολιτικού τύπου, εφοδιασμένα με τα κατάλληλα κοντέινερς θα επέφερε μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα.

Γύρω στα 15 οχήματα με μεγάφωνα στην περιοχή του Έβρου και 4 σε κάθε μεγάλο νησί του Αιγαίου θα έδιναν τη δυνατότητα σημαντικού επηρεασμού των επιτιθέμενων τμημάτων.

Η ύπαρξη βομβών ρίψης προκηρύξεων και ραδιοφωνικών σταθμών, που θα ενεργοποιούνταν την κατάλληλη στιγμή, θα έδιναν τη δυνατότητα επηρεασμού των εχθρικών δυνάμεων, που θα βρίσκονταν συγκεντρωμένες και έτοιμες να επιτεθούν.

Βέβαια, το όλο θέμα των ΨΕΠ δεν πρόκειται να αποδώσει αν δεν ενταχθεί μέσα σε ένα πλέγμα υποστήριξης των Επιχειρήσεων Πληροφοριών.

Οι Ψυχολογικές Επιχειρήσεις όταν συνδεθούν με την Παραπλάνηση, τον Ηλεκτρονικό Πόλεμο, τις Επιχειρήσεις Ασφαλείας και τις Επιχειρήσεις Καταστροφής του αντιπάλου μπορούν να αποτελέσουν πολλαπλασιαστές ισχύος και να διευκολύνουν σημαντικά την καταστροφή του αντιπάλου.

Τα νεότερα χρόνια μέχρι και τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

Ο Βίσμαρκ στη Γερμανία χρησιμοποίησε εντατικά για την επίτευξη των στόχων του την προπαγάνδα. Αυτός επινόησε τη χρησιμοποίηση «μυστικών κονδυλίων» για προπαγανδιστικούς σκοπούς και ιδίως για την εξαγορά ξένων δημοσιογράφων και τον προσεταιρισμό του Τύπου των άλλων κρατών, προ πάντων της Γαλλίας. Το ταμείο που χρησιμοποιούσε για αυτό το σκοπό το έλεγε «ταμείο των ερπετών».

Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο τα πρώτα φυλλάδια αρχίζουν και πέφτουν στα πεδία των μαχών. Οι Γάλλοι διοχετεύουν στους στρατιώτες του Κάιζερ έντυπο υλικό που υποτίθεται ότι συνέταξαν αιχμάλωτοι Γερμανοί, οι οποίοι καλούν τους συμπατριώτες τους να παραδοθούν. Οι Βρετανοί προσεγγίζουν το θέμα ταξικά και ερωτούν τους Γερμανούς αν αξίζει να σκοτωθούν για να κερδίσει περισσότερα μάρκα ο βιομήχανος Κρουπ. «Είναι η άρχουσα τάξη η πατρίδα σου; Όχι! Εσύ, ο απλός λαός, είσαι η Γερμανία! Κάνε κάτι τώρα! Βρετανοί, Γάλλοι και Αμερικάνοι έρχονται να καταστρέψουν την πατρίδα σου!» είναι η απάντηση της γερμανικής προπαγάνδας.

Οι ΨΕΠ στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

Στα νεότερα χρόνια, πριν και κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου όλες οι παρατάξεις χρησιμοποίησαν ευρύτατα όλες τις μορφές των ΨΕΠ. Ο Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία τονίζοντας στις ομιλίες του τη δεινή θέση στην οποία είχε περιέλθει η Γερμανία μετά τη συμφωνία των Βερσαλλιών.

Τόνωσε την εθνική υπερηφάνεια και ουσιαστικά υπνώτισε τον γερμανικό λαό. Το ίδιο έγινε αφότου άρχισε ο πόλεμος. Οι Ιάπωνες χρησιμοποίησαν το «Tokyo Rose» που μετέδιδε μουσική και προπαγάνδα κατάλληλη για να ρίξει το ηθικό των Αμερικανών στις επιχειρήσεις του Ειρηνικού.

Το ίδιο έκαναν οι Γερμανοί με το ραδιοφωνικό σταθμό «Axis Sally». Οι Βρετανοί από το Σεπτέμβριο του 1940, όταν επίκειτο η εισβολή στα αγγλικά νησιά, μετέδιδαν μέσω του BBC μηνύματα στους Γερμανούς με σκοπό την πτώση του ηθικού τους. Χαρακτηριστικοί είναι οι παρακάτω διάλογοι από ειδικά «μαθήματα» αγγλικών που προορίζονταν για τους γερμανούς στρατιώτες: «Die Kanaueberfahrt-το πέρασμα του καναλιού», «das Boot sinkt-το πλοίο βυθίζεται», «das Wasser ist kalt-το νερό είναι κρύο», «Ich brenne-καίγομαι».

Είναι εμφανές ότι μέσα από τις παραπάνω φράσεις προσπαθούσαν να περάσουν το μήνυμα ότι όποιος προσπαθήσει να περάσει το «κανάλι» (τη Μάγχη) θα καεί. Το μήνυμα αυτό στηριζόταν στη φήμη ότι οι Βρετανοί είχαν κατασκευάσει συσκευές με τις οποίες θα έκαιγαν τα εχθρικά πλοία που θα προσπαθούσαν να διαβούν τα Στενά και να αποβιβαστούν στα αγγλικά νησιά.

Στο ανατολικό μέτωπο, η σοβιετική προπαγάνδα αντικατέστησε τα μαρξιστικά συνθήματα με καθαρά πατριωτικά. Στην εφημερίδα «Πράβδα», επίσημο όργανο του Κόμματος, στην πρώτη σελίδα η φράση «εργάτες όλων των χωρών ενωθείτε» αντικαταστάθηκε από το «θάνατος στο Γερμανό εισβολέα». Επίσημα προβαλλόταν το φιλμ «Ιβάν ο Τρομερός» που παρέπεμπε σε πατριωτική αντίληψη και όχι κομματική.

Ο δε πόλεμος ονομάστηκε –και ακόμη έτσι γίνεται αναφορά σε αυτόν– «ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος». Γενικά αυτό που μπορεί κανείς εύκολα να συμπεράνει είναι ότι κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι ψυχολογικές επιχειρήσεις μετήλθαν έγκαιρα και κατά κόρον μέσα όπως το ραδιόφωνο και η κινηματογραφική εικόνα για να αυξήσουν την αποτελεσματικότητά τους.

Οι ΨΕΠ στην Κορέα και το Βιετνάμ

Τα συμπεράσματα και οι εμπειρίες από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου της Κορέας. Οι ραδιοφωνικές εκπομπές και η ρίψη προκηρύξεων άρχισαν ταυτόχρονα με την εισβολή των Βορειοκορεατών στον 38ο Παράλληλο, τον Ιούνιο του 1950.

Αργότερα κατέφτασε ένας λόχος με μεγάφωνα και με δυνατότητα εκτύπωσης προκηρύξεων. Ο λόχος αυτός παρέμεινε έως το τέλος του πολέμου το 1952 και εκτέλεσε αποστολές τακτικών ΨΕΠ στα πλαίσια της 8ης Αμερικανικής Στρατιάς.

Από πλευράς υλικού διέθετε μεγάφωνα επί αυτοκινήτων και ελαφρών αεροσκαφών, στηριζόταν όμως κυρίως στις προκηρύξεις. Με τα θέματα των αποστολών προσπαθούσαν να δημιουργήσουν σύγχυση μεταξύ αξιωματικών και στρατιωτών του αντιπάλου ή προέτρεπαν σε παράδοση και προκαλούσαν τη νοσταλγία για το σπίτι και την οικογένεια, όπως για παράδειγμα οι φράσεις: «ευχαριστημένε αιχμάλωτε», «καλός στρατιώτης-κακοί ηγέτες», «παραδώσου και θα έχεις καλή μεταχείριση».

Η οργάνωση και τα πρότυπα των ΨΕΠ αυτή την περίοδο έχουν ιδιαίτερη σημασία για τα ελληνικά δεδομένα γιατί όπως θα δούμε παρακάτω αυτά οδήγησαν στη δημιουργία της πρώτης τέτοιας προσπάθειας στον Ελληνικό Στρατό, χωρίς ωστόσο να υπάρξει σημαντική πρόοδος.

Στον πόλεμο του Βιετνάμ, όλες οι πλευρές χρησιμοποίησαν ψυχολογικές επιχειρήσεις. Οι ραδιοφωνικές εκπομπές και από τις δυο πλευρές εντάθηκαν και η οκταετής διάρκεια του πολέμου έδωσε τη δυνατότητα στους αντιπάλους να οργανώσουν καλύτερα την προπαγανδιστική τους βάση.

Οι ΨΕΠ στον πόλεμο του Κόλπου και του Κοσσυφοπεδίου

Στον πρώτο πόλεμο του Κόλπου (επιχείρηση «Desert Shield»/«Desert Storm») το 1991, χρησιμοποιήθηκαν το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, προκηρύξεις και μεγάφωνα για να υπάρξει μεγάλος αριθμός λιποτακτών από τον Ιρακινό στρατό.

Σε μια συγκεκριμένη μονάδα έγινε ευρεία χρήση προκηρύξεων, οι οποίες πληροφορούσαν τους στρατιώτες της ότι σε 24 ώρες θα βομβαρδίζονταν, και γι’ αυτό τους προέτρεπαν να παραδοθούν. Σε διάστημα επτά εβδομάδων ρίφθηκαν 29 εκατομμύρια προκηρύξεις με εκατό διαφορετικά θέματα, οι οποίες έφθασαν στο 98% των 300.000 αντρών του Ιρακινού Στρατού.

Οι ραδιοφωνικές εκπομπές του 4ου PSYOP Group (4ο Συγκρότημα Ψυχολογικών Επιχειρήσεων) κάλυψαν 210 ώρες ζωντανού προγράμματος και 330 ώρες μαγνητοφωνημένου προγράμματος. Τα προγράμματα μεταδίδονταν από πέντε σταθμούς εδάφους που βρίσκονταν στη Σαουδική Αραβία και από δύο αεροσκάφη EC-130Ε Volant Solo.

Από την ιρακινή πλευρά χρησιμοποιήθηκε μια γυναικεία φωνή, η «Baghdad Betty», η οποία προκαλούσε τους Αμερικανούς λέγοντας ότι την ίδια στιγμή που αυτοί βρίσκονταν στην έρημο, οι γυναίκες τους κοιμόντουσαν με τον Τομ Κρουζ και άλλους γνωστούς ηθοποιούς. Όμως η προπαγάνδα πρέπει να στηρίζεται στη γνώση των ανθρώπινων συνηθειών και της εθνικής κουλτούρας.

Οι ισχυρισμοί των Ιρακινών επειδή ήταν «χοντροκομμένοι», δεν γίνονταν πιστευτοί γιατί δεν έπειθαν ότι τόσες Αμερικανίδες απατούσαν τους συντρόφους τους με ηθοποιούς. Επίσης αξιοποιήθηκαν 71 ομάδες που χειριζόταν τις μεγαφωνικές συσκευές.

Οι ομάδες αυτές ήταν επανδρωμένες με Άραβες που συνήθως προέτρεπαν τους Ιρακινούς να παραδοθούν ή χρησιμοποιούνταν για μετάδοση οδηγιών στα στρατόπεδα αιχμαλώτων. Σε μια περίπτωση, στο νησί Feylaka, πέταξε ένα ελικόπτερο με μεγάφωνα που καλούσε τους Ιρακινούς να παραδοθούν την άλλη μέρα σε συγκεκριμένο σημείο.

Πράγματι την άλλη μέρα 1.045 Ιρακινοί, μεταξύ αυτών και ένας στρατηγός, παραδόθηκαν στο σημείο που υποδείχτηκε, χωρίς να ριφθεί ούτε ένας πυροβολισμός. Καθ’ όλη τη διάρκεια της επιχείρησης παραδόθηκαν 87.000 Ιρακινοί, πολλοί από τους οποίους κρατούσαν τις προκηρύξεις που τους καλούσαν να παραδοθούν και τους υπόσχονταν καλή μεταχείριση.

Στο πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου (επιχείρηση «Allied Force») το 1999, στη διάρκεια της αεροπορικής επιχείρησης των 78 ημερών, το αμερικανικό διακλαδικό κέντρο ΨΕΠ δημιούργησε 40 διαφορετικές προκηρύξεις, ενώ περισσότερα από 104,5 εκατομμύρια αντίτυπά τους ρίφθηκαν στη Σερβία, σε όλη τη διάρκεια της επιχείρησης.

Η αναγνώριση της σημασίας των ΨΕΠ

Μετά τα προαναφερθέντα, θα μπορούσε κάποιος να αναρωτηθεί γιατί οι ψυχολογικές επιχειρήσεις, ενώ συνέδραμαν στην επίτευξη στρατιωτικών επιδιώξεων διαφόρων ηγετών ανά τους αιώνες, δεν έχουν αναγνωριστεί στο βαθμό που τους αναλογεί.

Είναι αλήθεια ότι, ενώ χρησιμοποιήθηκαν από όλους σχεδόν τους ηγέτες, οι ΨΕΠ παρουσιάστηκαν στο κοινό τα τελευταία χρόνια, με την εμφάνιση των επιστημών συμπεριφοράς του ανθρώπου και των σύγχρονων μέσων επικοινωνίας, που βοηθούν σημαντικά στη διεξαγωγή τους.

Ένας λόγος για τον οποίο μόνο τελευταία γίνεται αναφορά στις ΨΕΠ είναι ότι οι άνθρωποι έχουν μια σχετική απέχθεια απέναντι σε αυτού του είδους τις επιχειρήσεις, γιατί παραπέμπουν σε πρακτικές που συνδέθηκαν με τον Γκέμπελς, στην ταύτιση του «ψέματος» με την προπαγάνδα, στην πλύση εγκεφάλου και σε όλες τις παρόμοιες πρακτικές που εξυπηρέτησαν τους δικτάτορες του προηγούμενου αιώνα.

Βέβαια, κανένας δεν ισχυρίζεται ότι οι επιχειρήσεις αυτές υπηρετούν την αλήθεια αλλά σε ένα πόλεμο δεν κερδίζει η αλήθεια. Στους σύγχρονους στρατούς οι ψυχολογικές επιχειρήσεις έχουν συνδυαστεί άμεσα με τις Πολιτικο-

Κοινωνικές Υποθέσεις (Civic Affairs), καθώς ο πόλεμος για το «μυαλό και τις καρδιές» («hearts and minds», μέθοδος που εφαρμόστηκε με μεγάλη επιτυχία από τους Βρετανούς στην αντιμετώπιση των κομμουνιστών ανταρτών της Μαλαισίας) του αντιπάλου δεν αφορά μόνο τον επηρεασμό των στρατιωτικών αλλά στοχεύει στο μυαλό όλων όσοι είναι σε θέση να λάβουν σημαντικές αποφάσεις σε πολιτικό, στρατιωτικό, οικονομικό ή άλλον καίριας σημασίας τομέα.

Γι’ αυτό οι ψυχολογικές επιχειρήσεις αποτελούν πυλώνα του Πολέμου Πληροφοριών (Information Warfare).

Η τακτική χρησιμοποίηση των ΨΕΠ

Οι ψυχολογικές επιχειρήσεις αποτελούν ζωτικό συστατικό των διπλωματικών, στρατιωτικών και οικονομικών δραστηριοτήτων: χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια της ειρήνης και του πολέμου για να επηρεάσουν ή να πληροφορήσουν τα ακροατήρια που αποτελούν στόχους. Χωρίζονται στις στρατηγικές ΨΕΠ, που χειρίζονται διεθνείς πληροφορίες για να επηρεάσουν συμπεριφορές, αντιλήψεις και πεποιθήσεις ξένων χωρών προς όφελος της φίλιας πολιτικής.

Τα προγράμματα των παραπάνω ΨΕΠ σχεδιάζονται εκτός του στρατιωτικού χώρου αλλά ενδέχεται να χρησιμοποιούνται στρατιωτικά μέσα για τη διάδοσή τους. Οι επιχειρησιακές ΨΕΠ, διεξάγονται επ’  ωφελεία του επιχειρησιακού και συνήθως του ανώτατου στρατιωτικού διοικητή. Οι τακτικές ΨΕΠ διεξάγονται σε συγκεκριμένη περιοχή επ’ ωφελεία του διοικητή που είναι υπεύθυνος για την εκτέλεσή τους, στη περιοχή ευθύνης του.

Οι μονάδες που έχουν εξειδίκευση στις ΨΕΠ υποστηρίζουν τις επιχειρήσεις με τους παρακάτω τρόπους:  

Ø    συμβουλεύουν τον υποστηριζόμενο διοικητή για τους περιορισμούς που επιβάλλουν τη μη προσβολή συγκεκριμένων στόχων, όπως, για παράδειγμα, ενός νοσοκομείου, μιας ιστορικής περιοχής, ενός χώρου όπου βρίσκονται άμαχοι, μιας στρατιωτικής μονάδας που η προσβολή της θα αποκαλύψει τα φίλια επιχειρησιακά σχέδια κ.λπ.

Ø    επηρεάζουν τους ξένους πληθυσμούς με τη διασπορά συγκεκριμένων πληροφοριών, ώστε να τους αδρανοποιήσουν ή να τους δημιουργήσουν φιλική διάθεση.

Ø    παρέχουν δημόσια πληροφόρηση σε ξένους πληθυσμούς ώστε να υποστηριχτούν ανθρωπιστικές επιχειρήσεις, επιχειρήσεις ανακούφισης από καταστροφές ή και η αποκατάσταση της τάξης.

Ø    αντιμετωπίζουν την εχθρική προπαγάνδα και παραπληροφόρηση, για να επιτρέψουν τις φίλιες ενέργειες, ενώ εμποδίζουν την πόλωση της κοινής γνώμης. Οι μονάδες ΨΕΠ είναι οι μόνες δυνάμεις που έχουν το δικαίωμα να επηρεάσουν ξένα ακροατήρια. Βέβαια, δεν ενεργούν από μόνες τους. Υπάρχει συνεχής και συγκεντρωτικός έλεγχος των προϊόντων από κυβερνητικά και υψηλά ιστάμενα στρατιωτικά κλιμάκια, ειδικά όταν τα προϊόντα των ΨΕΠ περιλαμβάνουν ευαίσθητες πολιτικά πληροφορίες, οπότε και απαιτείται ειδική έγκριση.

Οι βασικές αρχές των Ψυχολογικών Επιχειρήσεων

Βασική αρχή στις ΨΕΠ είναι να κυριαρχεί η λογική στη φίλια σχεδίαση, γιατί αλλιώς δεν μπορεί να προσβληθεί ο στόχος, που είναι το μυαλό και τα κέντρα λήψης αποφάσεων του αντιπάλου. Τα παρακάτω θεωρούνται οι βάσεις της σχεδίασης:

- Ο κύριος αντικειμενικός σκοπός της επιχείρησης πρέπει να είναι ξεκάθαρος: για παράδειγμα δεν μπορούν να σχεδιαστούν σωστά οι ΨΕΠ αν προσβάλλονται σύνολα ανθρώπων που δεν λαμβάνουν σημαντικές αποφάσεις και όχι οι ηγέτες που λαμβάνουν τις κρίσιμες αποφάσεις.

Ø   Τα σχέδια θα πρέπει να εγκρίνονται έγκαιρα, μαζί με την αρχική σχεδίαση των τακτικών επιχειρήσεων, για να προετοιμάζονται τα μέσα και το υλικό που θα διανεμηθεί. Υπόψη ότι το υλικό πολλές φορές απαιτεί την συνεργασία πολυπληθούς επιτελείου από ψυχολόγους, πολιτικούς αναλυτές, στρατιωτικούς κ.α.

Ø   Τα θέματα, οι δραστηριότητες που θα προβληθούν και οι συμβολισμοί που θα χρησιμοποιηθούν πρέπει να βασίζονται σε λεπτομερή ανάλυση των φίλιων στόχων και δυνατοτήτων ΨΕΠ αλλά και των αντίστοιχων του εχθρού. Για να είναι αποτελεσματικές οι ψυχολογικές επιχειρήσεις θα πρέπει να μη μπορέσει ο εχθρός να τις αντιμετωπίσει άμεσα και αποτελεσματικά.

Ø   Η επίδραση στις στρατιωτικές επιχειρήσεις θα πρέπει να εκτιμηθεί ώστε να αποφευχθούν αρνητικές επιπτώσεις και να επιτευχθούν θετικά αποτελέσματα. Οι διάφορες μορφές επιχειρήσεων θα πρέπει να αλληλοσυμπληρώνονται και όχι να είναι ανταγωνιστικές: για παράδειγμα, εξυπηρετεί μια επιθετική ενέργεια σε εχθρική μονάδα στη οποία ρίφθηκαν προκηρύξεις που καλούν σε παράδοση και της οποίας έχει κλονιστεί το ηθικό.

Ø   Η προσεκτική επιλογή των Μ.Μ.Ε. (μέσων μαζικής ενημέρωσης), ώστε η χρήση τους να επιφέρει τα καλύτερα αποτελέσματα, και ταυτόχρονα να αποφευχθούν ανεπιθύμητες αντιδράσεις: για παράδειγμα, η χρήση ενός τηλεοπτικού σταθμού που έως τώρα μετέδιδε μόνο δυτικά κινηματογραφικά έργα, για μετάδοση πολιτικού προγράμματος σε μουσουλμανικό ακροατήριο, θα επιφέρει το αντίθετο από το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Ø   Ο συγχρονισμός με το γενικότερο περιβάλλον των επιχειρήσεων. Αν μεταδοθούν προγράμματα ΨΕΠ εκτός χρόνου δεν θα έχουν αποτέλεσμα. Επίσης αν μεταδοθούν πρόωρα, μπορεί να αποκαλύψουν τα φίλια σχέδια επιχειρήσεων.

Ø   Συνεχής μέτρηση της αποτελεσματικότητας των ΨΕΠ. Όποτε αυτό είναι εφικτό, θα πρέπει να αξιολογείται η αποτελεσματικότητα ώστε να κριθεί αν θα πρέπει να συνεχίζει να εφαρμόζεται, να διακοπεί ή να μεταβληθεί το σχέδιο των ψυχολογικών επιχειρήσεων ώστε να προσαρμοστεί στις ανάγκες προσβολής του στόχου. Επίσης επιδιώκεται να μετρηθεί ο βαθμός μείωσης του εχθρικού δυναμικού ώστε ο στόχος να προσβληθεί με πραγματικά πυρά. Για παράδειγμα, ο χρόνος μιας επίθεσης μπορεί να εξαρτηθεί από το πόσο έχει μειωθεί το ηθικό σε μια εχθρική μονάδα.

Η σχέση των ΨΕΠ με τις Πληροφορίες

Η διεξαγωγή των ΨΕΠ απαιτεί επαρκείς πληροφορίες για το είδος του στόχου, την τοποθεσία, τα τρωτά σημεία του εχθρού, τις δυνατότητες προσέγγισης και την πολιτική, οικονομική, κοινωνική, πολιτισμική, θρησκευτική και ιστορική κατάσταση της περιοχής διεξαγωγής των επιχειρήσεων. Επίσης το σύστημα πληροφοριών υποστηρίζει την αναγνώριση και ανάλυση της αντίπαλης προπαγάνδας στα πλαίσια των ΨΕΠ.

Η συλλογή πληροφοριών γίνεται από όλες τις διαθέσιμες πηγές, αφού πρώτα αυτές αξιολογηθούν για το βαθμό αξιοπιστίας τους.

Το σύστημα αντι-πληροφοριών (Counterintelligence) και συλλογής μέσω ανθρώπινων πηγών (HUMINT) προστατεύει από τις ξένες υπηρεσίες πληροφοριών και από τη δράση των πρακτόρων που διανέμουν προϊόντα εχθρικών ΨΕΠ.

Η σχέση των ΨΕΠ με τα Μ.Μ.Ε.

Τα Μ.Μ.Ε. έχουν ως στόχο την ενημέρωση του κοινού και δεν είναι συνδεδεμένα με τις αποστολές των ΨΕΠ. Παρ’ όλα αυτά οι τελευταίες οδηγίες του υπουργού Άμυνας των ΗΠΑ Ντόναλντ Ράμσφελντ δίνουν στις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις τη δυνατότητα διεξαγωγής ψυχολογικών επιχειρήσεων με πληροφορίες που θα μεταδοθούν με οποιονδήποτε τρόπο, άρα και μέσω των Μ.Μ.Ε., αρκεί αυτές να μην απευθύνονται στον αμερικανικό λαό.

Με απλά λόγια ραδιοφωνικοί ή τηλεοπτικοί σταθμοί που είναι εγκατεστημένοι σε περιοχές όπως το Ιράκ μπορούν να μεταδίδουν μηνύματα προπαγάνδας με ψευδή στοιχεία ή στα πλαίσια πολιτικο-στρατιωτικών ψυχολογικών επιχειρήσεων. Βέβαια ακόμη και στη περίπτωση της «αθώας» διεξαγωγής ΨΕΠ, οι πληροφορίες που διαδίδονται από τα μέσα ΨΕΠ δεν έρχονται σε αντίθεση με τα προγράμματα των επίσημων Μ.Μ.Ε.

Είναι γενικά παραδεκτό (για να μην είμαστε αφελείς) ότι δεν υπάρχει κρατικός μηχανισμός σε καμία χώρα του κόσμου και ανεξάρτητα από το πολίτευμά της, που σε περίοδο κρίσης ή πολέμου, ακόμη και αν υπάρχουν μικρές δυνατότητες συντονισμού, που να μην προσπαθεί να κατευθύνει και να συντονίσει τα κρατικά αλλά και τα ιδιωτικά ραδιόφωνα και τηλεοράσεις, που βασικά ασχολούνται με ειδησεογραφία, με τα γενικότερα σχέδια ΨΕΠ, που αφορούν σε πολιτικούς και στρατιωτικούς σχεδιασμούς.

Η σχέση των ΨΕΠ με τα σχέδια παραπλάνησης

Οι ψυχολογικές επιχειρήσεις κανονικά κατευθύνονται σε στόχους μαζικούς, επιτελεία ή και μη στρατιωτικές ομάδες, οι οποίες όμως επηρεάζουν τις στρατιωτικές και πολιτικές αποφάσεις και τις αναλύσεις των υπηρεσιών πληροφοριών, ενώ η Παραπλάνηση στοχεύει στον επηρεασμό και αποπροσανατολισμό ατόμων που λαμβάνουν συγκεκριμένες αποφάσεις σε επιχειρησιακό ή τακτικό επίπεδο.

Οι ΨΕΠ μπορούν να μεγεθύνουν και να ενισχύσουν τα αποτελέσματα της Παραπλάνησης μέσω της διάδοσης πραγματικών πληροφοριών. Για παράδειγμα, στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου έγινε προσπάθεια να πειστούν οι Γερμανοί ότι η απόβαση θα γινόταν στην Ελλάδα.

Αυτό επιδιώχθηκε με τη διασπορά ψευδών πληροφοριών αλλά και με άλλες κινήσεις, όπως ήταν η δημιουργία ορεινών αεροδρομίων και οι ανατινάξεις. Οι μονάδες ΨΕΠ σχεδιάζουν και εκτελούν και επιχειρήσεις αντι-προπαγάνδας, οι οποίες υποστηρίζουν τις επιχειρήσεις παραπλάνησης.

Αντι-προπαγάνδα είναι οι δραστηριότητες ΨΕΠ που εντοπίζουν την εχθρική προπαγάνδα, συμβάλλουν στην εγρήγορση των φίλιων δυνάμεων και αποκαλύπτουν τις εχθρικές προσπάθειες για επηρεασμό των φίλιων πληθυσμών και στρατευμάτων.

Η σχέση των ΨΕΠ με τις Επιχειρήσεις Πληροφοριών (Information Operations-IOs)

Στη διάρκεια της ειρήνης, οι επιχειρήσεις Πληροφοριών υποστηρίζουν τους εθνικούς αντικειμενικούς σκοπούς. Σε περίοδο κρίσης, οι ίδιες επιχειρήσεις προσπαθούν να αποτρέψουν την επέκταση της κρίσης.

Σε περίοδο πολέμου, υποστηρίζουν τις στρατιωτικές προσπάθειες για φυσική ή ψυχολογική εξόντωση του αντιπάλου. Οι επιχειρήσεις αυτές είναι το «καπέλο», το οποίο στηρίζουν οι ΨΕΠ, η στρατιωτική παραπλάνηση, ο ηλεκτρονικός πόλεμος και οι επιχειρήσεις ασφαλείας.

Για το σκοπό αυτό υπάρχει στα μεγάλα επιτελεία ειδικό όργανο που αποτελείται από αντιπροσώπους και ειδικούς των παραπάνω επιχειρήσεων, οι οποίοι συνεργάζονται στα πλαίσια σχεδιασμού επιχειρήσεων Πληροφοριών.

Ειδικά οι ΨΕΠ, στα πλαίσια των IOs, εκτελούν τα παρακάτω:

Ø     Επιτίθενται στη αξιοπιστία του αντιπάλου.

Ø     Προσπαθούν να πείσουν τις εχθρικές δυνάμεις να παραδοθούν.

Ø     Αντιμετωπίζουν την εχθρική προπαγάνδα.

Ø     Μειώνουν την προσπάθεια του εχθρού να ενισχύσει τις ενέργειές του με δικές του ΨΕΠ.

Τα σύγχρονα μέσα στη διεξαγωγή ΨΕΠ

Στη διάρκεια του πρώτου πολέμου του Κόλπου (επιχείρηση «Desert Shield»/«Desert Storm») ρίχτηκαν εκατομμύρια προκηρύξεων, που καλούσαν τους Ιρακινούς να παραδοθούν ή να μείνουν μακριά από το υλικό τους γιατί θα βομβαρδιζόταν.

Οι περισσότερες ρίχτηκαν από αεροσκάφη MC-130 Combat Talon. Ακόμη και μαχητικά F-16 Fighting Falcon και Α-6 Intruder έριξαν προκηρύξεις από κοντέινερ Μk-129. Ελικόπτερα UH-1N του Σώματος των Πεζοναυτών (US Marine Corps) χρησιμοποίησαν μεγάφωνα με τα οποία Αραβόφωνοι καλούσαν τους Ιρακινούς να παραδοθούν, κατά μήκος των συνόρων με το Κουβέιτ.

Μια προκήρυξη απεικόνιζε ένα τέμενος και ένα σχολείο, στις αυλές των οποίων υπήρχαν άρματα και πυροβόλα, για να δείξει ότι ο Σαντάμ δεν σεβόταν τη θρησκεία και τα παιδιά. Επίσης χρησιμοποιήθηκαν ειδικές βόμβες των 15.000 λιβρών, με προκηρύξεις που ρίχνονταν από στρατηγικά βομβαρδιστικά Β-52 Stratofortress.

Το 2001, με την έναρξη των επιχειρήσεων στο Αφγανιστάν στο πλαίσιο του διεθνούς «πολέμου κατά της τρομοκρατίας» που άρχισε μετά τις επιθέσεις του Σεπτεμβρίου του 2001 στο έδαφος των ΗΠΑ, χρησιμοποιήθηκαν έξι αεροσκάφη EC-130E Commando Solo για μετάδοση ραδιοφωνικών προγραμμάτων. Παράλληλα, σε όλη τη χώρα ρίχτηκαν ραδιόφωνα με συχνότητες στις αντίστοιχες εκπομπής των παραπάνω αεροσκαφών.

Επίσης έγιναν από τις πρώτες ημέρες ρίψεις βομβών με προκηρύξεις μαζί με τις ρίψεις κανονικών βομβών. Λόγω του μεγάλου αριθμού αναλφάβητων, οι προκηρύξεις είχαν λίγες λέξεις και περισσότερα σκίτσα και φωτογραφίες ώστε να οπτικοποιούν το μήνυμα και να επιτυγχάνουν τη μέγιστη δυνατή διείσδυσή του στον τοπικό πληθυσμό.  

Η οργάνωση των μονάδων ΨΕΠ

Στον Αμερικανικό στρατό υπάρχει μια αερομεταφερόμενη μονάδα ψυχολογικών επιχειρήσεων (4th Psychological Operations Group: 4ο Συγκρότημα Ψυχολογικών Επιχειρήσεων), αλλά σε κάθε επίπεδο, από τάγμα μέχρι σώμα στρατού, υπάρχουν ειδικοί, που βοηθούν στη διεξαγωγή των ΨΕΠ. Η δομή φαίνεται σε συνημμένο διάγραμμα. Αναλυτικά:

Ø     Μονάδα επιπέδου τάγματος.  Διαθέτει ομάδα ΨΕΠ, που αποτελείται από τρεις υπαξιωματικούς υπό το γραφείο επιχειρήσεων της μονάδας (3ο Γραφείο).

Ø     Σχηματισμός επιπέδου ταξιαρχίας. Διαθέτει τρεις ομάδες ΨΕΠ και τέσσερις υπαξιωματικούς υπό το γραφείο επιχειρήσεων της ταξιαρχίας (3ο Επιτελικό Γραφείο).

         

Ø     Σχηματισμός επιπέδου μεραρχίας. Διαθέτει 12 ομάδες ΨΕΠ, και πέντε έως επτά υπαξιωματικούς στο επιτελείο της.

Ø     Σχηματισμός επιπέδου σώματος στρατού. Διαθέτει 15 υπαξιωματικούς στο επιτελείο του. Είναι το υψηλότερο επίπεδο διεξαγωγής τακτικών ψυχολογικών επιχειρήσεων.

Οι ομάδες ΨΕΠ, σε επίπεδο τάγματος και ταξιαρχίας, διανέμουν τυπωμένο υλικό (προκηρύξεις, αφίσες), στέλνουν μεγαφωνικές συσκευές και εκτιμούν την αποτελεσματικότητα των φίλιων αλλά και των εχθρικών ΨΕΠ.

Κατά τη διάρκεια πολεμικών επιχειρήσεων, οι μεγαφωνικές συσκευές είναι τα μόνα μέσα που μπορούν να μιλήσουν άμεσα στον αντίπαλο και γι’ αυτό σε επίπεδο σώματος στρατού και κάτω τα μεγάφωνα εξακολουθούν να αποτελούν το κύριο μέσο διεξαγωγής ΨΕΠ.

ΠΗΓΗ: PRONEWS

---

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

Ψυχολογικές επιχειρήσεις:  Ο άγνωστος πόλεμος κατά της Ελλάδας

Το Άρθρο 13 της ΕΕ Απειλεί Το Ίντερνετ!...

Πώς Το Άρθρο 13 Απειλεί Το Ίντερνετ Όπως Το Ξέρουμε

Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται στα πρόθυρα του να ψηφίσει μια νέα οδηγία που αφορά την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων στο ίντερνετ. Όμως, το άρθρο 13 σε αυτή την οδηγία απειλεί να φέρει καταστροφικές αλλαγές στο ίντερνετ, σε site όπως το YouTube, το Facebook, το Instagram, και αμέτρητα άλλα, που θα μας επηρεάσουν όλους. Δείτε τι είναι το διαβόητο άρθρο 13 και γιατί πρέπει να ανησυχούμε για αυτό.

Πόσο καταστροφικό μπορεί να είναι το άρθρο 13 για το ίντερνετ

Κατά καιρούς έχουμε γράψει για διάφορα σοβαρά θέματα, όπως το Heartbleed bug και η net neutrality. Όμως τίποτα από αυτά, ακόμα και η τελική κατάργηση της net neutrality, δεν είχε σοβαρές επιπτώσεις όσον αφορά συνολικά το ίντερνετ. Μέχρι στιγμής, έστω.

Με τον κίνδυνο να ακουστούμε σαν τον ψεύτη βοσκό του Αισώπου, η αλήθεια είναι πως το άρθρο 13 είναι διαφορετικό. Ουσιαστικά είναι μέρος μιας οδηγίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία βρίσκεται στη διαδικασία της τελικής ψήφισης.

Θυμάστε τα αμέτρητα email που λάβαμε σχετικά με το GDPR? Τις ειδοποιήσεις σε κάθε σελίδα που μπαίνουμε για πρώτη φορά? Το GDPR αποτελεί μια νομοθετική ρύθμιση της Ευρωπαϊκής ένωσης και είχε άμεσο και διεθνή αντίκτυπο με την τελική του εφαρμογή.

Αν συμβεί το ίδιο με το άρθρο 13, και η οδηγία που το περιλαμβάνει ψηφιστεί οριστικά με το κείμενο όπως έχει αυτή τη στιγμή, οι επιπτώσεις θα είναι ενδεχομένως καταστροφικές για το ίντερνετ.

Σελίδες όπως το YouTube, το Facebook, και το Instagram είναι πιθανό να μπλοκάρουν τους χρήστες στην ΕΕ από το να ανεβάζουν βίντεο, μουσική, και φωτογραφίες. Το δικαίωμα θα έχουν μόνο πολυεθνικές επιχειρήσεις, μεγάλα studio, και δισκογραφικές.

Επιπλέον, το υλικό που θα είναι διαθέσιμο διεθνώς ίσως μπλοκάρεται για τους κατοίκους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για να δούμε αμερικανικά κανάλια στο YouTube, ή από οποιαδήποτε άλλη περιοχή εκτός ΕΕ, θα πρέπει να αλλάξουμε την IP μας μέσω VPN.

Όπως είναι λογικό, κάθε συζήτηση που αφορά νομοθεσία και το κείμενο του νόμου, για τους περισσότερους από εμάς είναι ανιαρή. Σε αυτό φυσικά δεν βοηθάει η ξύλινη νομική γλώσσα.

Στην προκειμένη περίπτωση, όμως, πρόκειται για ένα θέμα εξαιρετικά σημαντικό. Θα προσπαθήσουμε να το εξηγήσουμε όσο γίνεται πιο απλά αλλά και περιεκτικά.

Είναι ζωτικής σημασίας να καταλάβουμε τι σημαίνει το άρθρο 13. Αν το αφήσουμε να περάσει ως έχει, όλα δείχνουν πως το ίντερνετ θα γίνει χειρότερο για όλους μας. Και όχι μόνο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά πιθανότατα σε διεθνές επίπεδο.

Η τρέχουσα νομοθεσία

Για να δούμε γιατί θα είναι ενδεχομένως τόσο τραγικές οι συνέπειες του άρθρου 13, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τι ισχύει αυτή τη στιγμή όσον αφορά τα πνευματικά δικαιώματα στο ίντερνετ.

Το Δεκέμβριο του 1996, διοργανώθηκε μια διπλωματική διάσκεψη υπό την αιγίδα της Παγκόσμιας Οργάνωσης Διανοητικής Ιδιοκτησίας (ΠΟΔΙ), με θέμα τα πνευματικά δικαιώματα στο χώρο της τεχνολογίας. Σε αυτή τη διάσκεψη, εγκρίθηκαν δύο συνθήκες:

• Η "συνθήκη του ΠΟΔΙ για την πνευματική ιδιοκτησία" (HTML, PDF)
• Η "συνθήκη του ΠΟΔΙ για τις οπτικοακουστικές ερμηνείες και εκτελέσεις" (HTML, PDF)

Ναι, ΠΟΔΙ είναι το επίσημο αρκτικόλεξο στα Ελληνικά.

Το περιεχόμενο αυτών των συνθηκών χρησιμοποίησαν δύο μετέπειτα οδηγίες της ΕΕ:

• Η οδηγία 2000/31/ΕΚ "οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο" (HTML, PDF), που ψηφίστηκε το 2000
• H οδηγία 2001/29/ΕΚ "για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας" (HTML, PDF), που ψηφίστηκε το 2001.

Η νομοθεσία των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει βασιστεί σε αυτές τις δύο οδηγίες για θέματα που αφορούν την παραβίαση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, καθώς και το ποιος φέρει τη νομική ευθύνη για την παραβίαση.

Αυτό το τελευταίο κομμάτι, της ευθύνης, είναι αυτό το οποίο απειλεί το άρθρο 13.

Η νομική ευθύνη και το δικαίωμα για μήνυση

Ας πούμε πως ένας χρήστης αποφασίζει να ανεβάσει μια ολόκληρη ταινία στο YouTube, όπως το Avengers: Infinity War. Εφόσον η ταινία προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα και ο χρήστης δεν έχει την άδεια, αυτό που κάνει είναι παράνομο.

Με βάση το γράμμα του νόμου, θα μπορούσε η εταιρεία παραγωγής που έχει το copyright να μηνύσει το χρήστη. Θα μπορούσε ενδεχομένως να διεκδικήσει αποζημίωση ύψους δεκάδων ή και εκατοντάδων χιλιάδων δολαρίων.

Τι γίνεται όμως αν ο χρήστης που ανέβασε το βίντεο είναι ένα 14χρονο παιδί, χωρίς εισόδημα? Ή κάποιος άνεργος? Ή ακόμα και ένας άνθρωπος με φυσιολογικό εισόδημα, που δεν είναι σε θέση να πληρώσει καμία υπέρογκη αποζημίωση?

Το να κινηθεί νομικά ένα ολόκληρο studio παραγωγής εναντίον ενός απλού χρήστη έχει μεγάλο κόστος. Ειδικά σε διεθνές επίπεδο. Συνήθως, λοιπόν, δεν συμφέρει να αναλάβουν ένδικα μέσα, αν δεν μπορέσουν να πάρουν σαν αποζημίωση ούτε τα έξοδα της δίκης.

Εκτός αυτού, ένα πιθανό ζήτημα είναι και το θέμα της δημόσιας εικόνας της εταιρείας. Όταν η Epic Games μήνυσε ένα 14χρονο αγόρι για 150.000 δολάρια, επειδή έβγαζε βίντεο στο YouTube για cheating στο Fortnite, πολλοί κατέκριναν την εταιρεία.

 

ΔΕΙΤΕ το VIDEO: 

Epic Games sue 14-year-old Fortnite cheater, get destroy…

https://youtu.be/TdL4Ejw12ek

 

Στο παράδειγμα που φέραμε με το Avengers, πάντως, δεν συμμετείχε μόνο ο χρήστης. Συμμετείχε εμμέσως και το YouTube, που του επέτρεψε να ανεβάσει το βίντεο. Δεν θα μπορούσε λοιπόν το στούντιο να μηνύσει την πλατφόρμα?

Αν μη τι άλλο, το YouTube είναι μία από τις μεγαλύτερες ιστοσελίδες στον κόσμο. Και έχει πίσω του την Alphabet, τη μητρική εταιρεία της Google. Αν η παραγωγή τους πήγαινε στα δικαστήρια, θα μπορούσε να διεκδικήσει και με το παραπάνω μια αποζημίωση.

Η ευθύνη του μεσάζοντα

Εδώ έρχεται η "οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο" της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Να θυμάστε το παρακάτω απόσπασμα του άρθρου 14 της συγκεκριμένης οδηγίας, γιατί θα το συναντήσουμε αρκετές φορές παρακάτω.

Στο τμήμα 4, άρθρο 14, παράγραφος 1, διαβάζουμε πως:

1. Τα κράτη μέλη διασφαλίζουν ότι [...] δεν υφίσταται ευθύνη του φορέα παροχής της υπηρεσίας για τις πληροφορίες που αποθηκεύονται μετά από αίτηση αποδέκτη της υπηρεσίας, υπό τον όρο ότι:

α) ο φορέας παροχής της υπηρεσίας δεν γνωρίζει πραγματικά ότι πρόκειται για παράνομη δραστηριότητα ή πληροφορία [...] ή

β) ο φορέας παροχής της υπηρεσίας, μόλις αντιληφθεί τα προαναφερθέντα, αποσύρει ταχέως τις πληροφορίες ή καθιστά την πρόσβαση σε αυτές αδύνατη.

Με βάση λοιπόν αυτή την οδηγία, το YouTube δεν έχει καμία νομική ευθύνη για την παραβίαση των πνευματικών δικαιωμάτων από βίντεο που ανέβασε κάποιος χρήστης. Καμία εταιρεία παραγωγής δεν έχει νομικό πάτημα για να μηνύσει το YouTube σχετικά.

Η μόνη υποχρέωση του YouTube είναι να "αποσύρει ταχέως τις πληροφορίες". Δηλαδή να κατεβάσει γρήγορα το βίντεο εφόσον αντιληφθεί πως είναι παράνομο.

Το YouTube ήδη διαθέτει το σύστημα content ID για να εντοπίζει βίντεο που παραβιάζουν το copyright. Όταν εντοπίσει ένα σχετικό βίντεο, δίνει στο κανάλι ένα copyright strike. Στα τρία strike εντός τριών μηνών, το κανάλι κλείνει οριστικά.

Τα τελευταία χρόνια, το YouTube διαθέτει και μια άλλη εναλλακτική. Συνάπτει συμφωνίες με τους δικαιούχους των πνευματικών δικαιωμάτων, ώστε να πηγαίνουν σε εκείνους τα διαφημιστικά έσοδα, και όχι στο χρήστη που ανέβασε παράνομα το βίντεο.

Αυτό συνήθως θα το δούμε κυρίως σε περιπτώσεις που ο χρήστης έχει βάλει μουσική χωρίς άδεια. Φαίνεται πως τα κινηματογραφικά στούντιο αρνούνται να κάνουν τέτοια συμφωνία με το YouTube, γι' αυτό δεν θα βρούμε ολόκληρες ταινίες με τέτοιο τρόπο.

Αντίθετα, οι δισκογραφικές ως επί το πλείστον προτιμούν αυτή τη μέθοδο. Σε γενικές γραμμές θα λάβουν εκείνες τα διαφημιστικά έσοδα, αντί να ζητήσουν να κατέβει το κάθε βίντεο που περιέχει τη μουσική τους χωρίς άδεια.

Βέβαια, το content ID δεν είναι τέλειο. Αλλαγές στην ταινία όπως η επιτάχυνση ή επιβράδυνση του ήχου, αλλαγή των χρωμάτων, αναπαραγωγή μέσα σε πλαίσιο, παύσεις κατά τη διάρκεια του βίντεο, εύκολα μπορούν να ξεγελάσουν τον αλγόριθμο.

Με δεδομένο πως κάθε λεπτό ανεβαίνουν πολλές εκατοντάδες ώρες βίντεο στο YouTube, είναι αδύνατος ο έλεγχος όλων των βίντεο με όλες τις πιθανές αλλαγές που θα μπορούσε να κάνει ένας χρήστης για να ξεγελάσει το content ID.

Φυσικά, η "οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο" δεν προστατεύει μόνο το YouTube. Αφορά οποιαδήποτε άλλη πλατφόρμα επιτρέπει στους χρήστες να ανεβάσουν βίντεο, μουσική, φωτογραφίες: το Facebook, το Instagram, το Soundcloud, το imgur, και ούτω καθεξής.

Η ανάγκη για μια νέα οδηγία

Οι παραπάνω οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι αναμφισβήτητα παλιές, ειδικά για τον καταιγιστικό ρυθμό της ανάπτυξης της τεχνολογίας. Ψηφίστηκαν το 2000 και το 2001, τότε που το ίντερνετ ήταν εντελώς διαφορετικό από σήμερα.

Εκείνο το διάστημα δεν υπήρχε ούτε το Friendster (2002), το πρώτο κοινωνικό δίκτυο. Πόσο μάλλον το Facebook (2004) ή το YouTube (2005). Δεν υπήρχαν καν εύκολοι τρόποι για να ξεκινήσει κανείς τη δική του ιστοσελίδα χωρίς στοιχειώδεις γνώσεις HTML.

Σήμερα, έχουμε πολλαπλές πλατφόρμες που μπορούμε να ανεβάσουμε βίντεο, μουσική, και φωτογραφίες. Επιπλέον, όμως, έχουμε και ασύγκριτα ταχύτερες συνδέσεις στο ίντερνετ σε σχέση με πριν 17-18 χρόνια.

https://www.lifesteps.gr/89-%CF%84%CE%B1%CF%87%CF%8D%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1-%CE%AF%CE%BD%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%BD%CE%B5%CF%84-100mbps/

Ρεαλιστικά, σήμερα οποιοσδήποτε με μια μέση ADSL μπορεί να ανεβάσει μια ολόκληρη ταινία στο YouTube μέσα σε λίγες ώρες. Αυτό στις αρχές του 2000 ήταν αδύνατον.

Για να εκσυγχρονιστεί λοιπόν η νομοθεσία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημιούργησε το 2016 μία πρόταση για μία νέα οδηγία.

Η πρόταση αφορά την "ΟΔΗΓΙΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στην ψηφιακή ενιαία αγορά" (link).

Προσοχή! Οι επόμενες μερικές ενότητες περιέχουν αρκετή νομική γλώσσα, που δεν είναι ούτε εύκολη ούτε ευχάριστη στην ανάγνωση, καθώς και τη δική μας ανάλυση. Αν θέλετε να πάτε κατευθείαν στο συμπέρασμα, κάντε κλικ εδώ.

Το άρθρο 13 στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή

Ο τρόπος με τον οποίο είναι δομημένη αυτή η πρόταση της οδηγίας έχει ως εξής: αρχικά περιλαμβάνει τις αιτιολογικές σκέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την οδηγία, και στη συνέχεια το κείμενο της οδηγίας.

Η αιτιολογική σκέψη 38 αναφέρει:

(38) Όταν οι πάροχοι υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας αποθηκεύουν και παρέχουν πρόσβαση στο κοινό σε έργα ή άλλο υλικό που προστατεύονται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, τα οποία αναφορτώνονται από τους χρήστες τους, και, ως εκ τούτου, δεν περιορίζονται σε απλή παροχή των υλικών μέσων και εκτελούν πράξη παρουσίασης στο κοινό, είναι υποχρεωμένοι να συνάπτουν συμφωνίες παραχώρησης άδειας εκμετάλλευσης με τους δικαιούχους, εκτός εάν είναι επιλέξιμοι για την απαλλαγή από την ευθύνη που προβλέπεται στο άρθρο 14 της οδηγίας 2000/31/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου.

Με απλά λόγια, όταν για παράδειγμα το YouTube αποθηκεύει και παρουσιάζει βίντεο που προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα, πρέπει να έχει γραπτή συμφωνία με τον κάτοχο του copyright.

Όμως, εξακολουθεί να ισχύει το άρθρο 14 από την οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο. Αν ένας χρήστης ανεβάσει παράνομα ένα βίντεο και το YouTube δεν το γνωρίζει, δεν έχει καμία νομική ευθύνη, εφόσον το κατεβάσει άμεσα μόλις το ανακαλύψει.

Με βάση αυτή την αιτιολογική σκέψη, αυτό είναι το αρχικό κείμενο για το άρθρο 13, όπως οριστικοποιήθηκε το Σεπτέμβριο του 2016. Διαβάζουμε στο κεφάλαιο 2, άρθρο 13, παράγραφος 1:

1. Οι πάροχοι υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας που αποθηκεύουν και παρέχουν στο κοινό πρόσβαση σε μεγάλο αριθμό έργων ή άλλου υλικού που αναφορτώνονται από τους χρήστες τους, λαμβάνουν, σε συνεργασία με τους δικαιούχους, μέτρα με σκοπό την εξασφάλιση της λειτουργίας των συμφωνιών που συνάπτονται με δικαιούχους για τη χρήση των έργων τους ή άλλου υλικού ή την αποτροπή της διαθεσιμότητας στις υπηρεσίες τους έργων ή άλλου υλικού που προσδιορίζονται από τους δικαιούχους, μέσω της συνεργασίας με τους παρόχους υπηρεσιών. Τα εν λόγω μέτρα, όπως η χρήση αποτελεσματικών τεχνολογιών αναγνώρισης περιεχομένου, είναι κατάλληλα και αναλογικά. 

Σε απλά ελληνικά, πλατφόρμες που επιτρέπουν στους χρήστες να ανεβάζουν υλικό, πρέπει να λαμβάνουν μέτρα σε συνεργασία με τους δικαιούχους copyright. Τίποτα αναπάντεχο ως εδώ.

Αυτό που προβληματίζει σε αυτή τη διατύπωση είναι η φράση (τονισμός δικός μας):

[...] αποτροπή της διαθεσιμότητας στις υπηρεσίες τους έργων ή άλλου υλικού που προσδιορίζονται από τους δικαιούχους [...]

Αυτή η αποτροπή της διαθεσιμότητας - to prevent the availability, στο πρωτότυπο - εννοεί πως θα πρέπει η πλατφόρμα, το YouTube στο παράδειγμα, να εμποδίζει εντελώς το να ανέβουν έργα που προστατεύονται από copyright.

Με τους περιορισμούς της τεχνολογίας, όμως, αυτό είναι αδύνατον. Όπως αναφέραμε προηγουμένως, δεν υπάρχει αλγόριθμος που να μπορεί να πιάσει στο 100% όλο το υλικό που προστατεύεται με πνευματικά δικαιώματα, ώστε να αποτρέψει τη διαθεσιμότητα.

Στην τρίτη του παράγραφο, πάντως, το άρθρο 13 αναφέρει τις κατάλληλες και αναλογικές τεχνολογίες αναγνώρισης περιεχομένου καθώς και τη διαθεσιμότητα των τεχνολογιών.

3. Τα κράτη μέλη διευκολύνουν [...] τον καθορισμό βέλτιστων πρακτικών, όπως κατάλληλων και αναλογικών τεχνολογιών αναγνώρισης περιεχομένου, λαμβάνοντας υπόψη μεταξύ άλλων και τη φύση των υπηρεσιών, τη διαθεσιμότητα των τεχνολογιών και την αποτελεσματικότητά τους ενόψει των τεχνολογικών εξελίξεων.

Θεωρητικά, με αυτή τη διατύπωση, το Content ID του YouTube ή αντίστοιχες τεχνολογίες άλλων σελίδων, αρκούν. Δεν υπάρχει ο τέλειος αλγόριθμος, αλλά αυτές είναι οι καλύτερες τεχνολογίες αυτή τη στιγμή. Θεωρητικά, λοιπόν, καλύπτουν τις απαιτήσεις στο άρθρο 13.

Και πάλι όμως, θα ήταν καλύτερα αν ο νόμος ήταν πιο σαφής, παρά στη μία παράγραφο να ζητάει πλήρη αποτροπή, και δύο παραγράφους μετά να αναγνωρίζει τους περιορισμούς της τεχνολογίας.

Σε οποιαδήποτε συμφραζόμενα, ένας ασαφής νόμος μπορεί να δημιουργήσει μεγάλα προβλήματα. Θυμηθείτε τον ελληνικό νόμο 3037/2002 για τα φρουτάκια, που ήταν τόσο κακογραμμένος που απαγόρευε ουσιαστικά οποιοδήποτε ηλεκτρονικό παιχνίδι δημοσίως.

Αυτή όμως ήταν η πρώτη, σχετικά απλή μορφή που είχε το άρθρο 13, με τις όποιες ασάφειες. Στην πορεία, το συγκεκριμένο άρθρο δέχτηκε πολλές, πολλές αλλαγές, και όχι απαραίτητα προς το καλύτερο.

Το άρθρο 13 στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Για να ολοκληρωθεί μια οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να είναι δεσμευτική για τα κράτη μέλη, η πρόταση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι μόνο το πρώτο βήμα.

Στη συνέχεια, η πρόταση της οδηγίας περνάει από πολλαπλές επιτροπές που κάνουν αλλαγές στο κείμενο. Καταλήγει τελικά στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, όπου η πρόταση καταλήγει ως σχέδιο νομοθετικού ψηφίσματος.

Εδώ βρίσκονται όλες οι αλλαγές που έκαναν οι επιτροπές και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στην πρόταση. Οι τελευταίες αλλαγές αυτή τη στιγμή έχουν γίνει στις 12 Σεπτεμβρίου 2018. Και αρκετές από αυτές είναι ανησυχητικές.

Αρχικά, η τροπολογία 143 προσέθεσε μια νέα "αιτιολογική σκέψη" 37α ανάμεσα στην 37 και την 38. Εκεί, αναφέρει μεταξύ άλλων το εξής:

(37α) [...] κύριος σκοπός [ορισμένων παρόχων υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας] είναι να αποθηκεύουν και να παρέχουν πρόσβαση στο κοινό ή να μεταδίδουν σημαντικές ποσότητες προστατευμένου από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας περιεχομένου που αναφορτώνεται ή διατίθεται από τους χρήστες του και να βελτιστοποιούν το περιεχόμενο και να το προωθούν για κερδοσκοπικούς σκοπούς [...], ως εκ τούτου, παρεμβαίνουν ενεργητικά. Κατά συνέπεια, δεν μπορούν να τύχουν απαλλαγής από την ευθύνη που προβλέπεται στο άρθρο 14 της οδηγίας 2000/31/ΕΚ. [...]

Ήδη από εδώ φαίνεται το πρόβλημα. Το άρθρο 14 της οδηγίας 2000/31/ΕΚ, δηλαδή της "οδηγίας για το ηλεκτρονικό εμπόριο", είναι αυτό που εμποδίζει τον κάτοχο των πνευματικών δικαιωμάτων να μηνύσει την πλατφόρμα, το YouTube ή όποια άλλη.

Θεωρούν λοιπόν οι νομοθέτες πως εφόσον το YouTube και άλλες πλατφόρμες προωθούν το περιεχόμενό τους για κερδοσκοπικούς σκοπούς, έχουν και τη νομική ευθύνη για το περιεχόμενο που προστατεύεται με πνευματικά δικαιώματα το οποίο ανέβασαν χρήστες.

Στη συνέχεια, το άρθρο 13 δέχτηκε πλείστες προσθήκες. Αρχικά, η ελληνική μετάφραση ήταν 255 λέξεις. Στη νέα του μορφή έχει δύο υποπαραγράφους, άρθρα 13α και 13β, σύνολο 662 λέξεις. Και συνεχίζουν οι ανησυχητικές διατυπώσεις (ο τονισμός δικός μας).

2α. Τα κράτη μέλη προβλέπουν ότι, στις περιπτώσεις που οι δικαιούχοι δεν επιθυμούν να συνάψουν συμφωνίες παραχώρησης άδειας εκμετάλλευσης, οι πάροχοι υπηρεσιών ανταλλαγής επιγραμμικού περιεχομένου και οι δικαιούχοι συνεργάζονται καλή τη πίστει, προκειμένου να εξασφαλίζεται ότι δεν θα είναι διαθέσιμα στις υπηρεσίες τους μη εγκεκριμένα προστατευόμενα έργα ή άλλο υλικό.

Αυτό το "καλή τη πίστει" είναι υπερβολικά ασαφές. Ποιος ορίζει νομικά τι θεωρείται "καλή τη πίστει", που αρχίζει και που σταματάει? Τι μπορούν να διεκδικήσουν οι δικαιούχοι και να πρέπει οι υπηρεσίες να ανταποκριθούν "καλή τη πίστει"?

Και μπορεί να έχουν αλλάξει οι λέξεις, αλλά το "να εξασφαλίζεται ότι δεν θα είναι διαθέσιμα στις υπηρεσίες τους μη εγκεκριμένα προστατευόμενα έργα ή άλλο υλικό" δεν διαφέρει ουσιαστικά από την "αποτροπή της διαθεσιμότητας".

Συν ότι έχει πλέον αφαιρεθεί εντελώς η όποια αναφορά σε "κατάλληλες και αναλογικές τεχνολογίες αναγνώρισης περιεχομένου".

Μένει έτσι ανοιχτό το πώς θα "εξασφαλίσει" η κάθε υπηρεσία τη μη-διαθεσιμότητα, και δεν αναγνωρίζονται οι περιορισμοί της τεχνολογίας.

Το άρθρο 13 στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο

Λες και δεν ήταν αρκετά μπερδεμένα όλα τα προηγούμενα, η νομοθετική διαδικασία της Ευρωπαϊκής Ένωσης περιλαμβάνει και ένα τρίτο σώμα, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.

Το Σεπτέμβριο του 2016, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έστειλε την πρόταση στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Εκείνοι, ανεξάρτητα από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, έκαναν τη δική τους ξεχωριστή έκδοση για ολόκληρη την οδηγία, για την οποία δεν έχουν ελληνική μετάφραση.

Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έβγαλε τα μαχαίρια. Αυτή η έκδοση είναι μακράν η πιο αυστηρή και η πιο επιθετική, και έχει αλλάξει τα φώτα στο άρθρο 13. Η μορφή του είναι σχεδόν τελείως διαφορετική απ' ότι στις άλλες εκδόσεις.

3. When an online content sharing service provider performs an act of communication to the public or an act of making available to the public, it shall not be eligible for the exemption of liability provided for in Article 14 of Directive 2000/31/EC  for unauthorised acts of communication [...].

Ελληνικά:

3. Όταν ένας online πάροχος επιμερισμού υπηρεσιών διαδικτυακού περιεχομένου εκτελεί πράξη επικοινωνίας με το κοινό ή μια πράξη διάθεσης προς το κοινό, δεν απαλλάσσεται των ευθυνών που προβλέπονται στο άρθρο 14 της οδηγίας 2000/31 / ΕΚ για μη εγκεκριμένες πράξεις επικοινωνίας [...]. (Μετάφραση: από Μιχάλης Ι. Γκουντέβενος)

Στην τρίτη παράγραφο αυτής της έκδοσης, βάζουν ξεκάθαρα στο άρθρο 13 αυτό που οι εκδόσεις της Επιτροπής και του Κοινοβουλίου απλά ανέφεραν σαν "αιτιολογική σκέψη":

Ο πάροχος που μοιράζεται δημοσίως υλικό χωρίς εξουσιοδότηση δεν απαλλάσσεται από τη νομική ευθύνη όπως προβλέπει το άρθρο 14 στην οδηγία 2000/31/EC για το ηλεκτρονικό εμπόριο. Είναι κατά συνέπεια ανοιχτός σε μηνύσεις από τους δικαιούχους.

Στην παράγραφο 4 - σε αυτή την έκδοση το άρθρο 13 έχει 8 παραγράφους συνολικά - αναφέρει με ένα ύφος σχεδόν εκβιαστικό:

In the absence of the authorisation [from the rightholders][...] an online content sharing service provider shall not be liable for acts of communication to the public or making available to the public [unauthorised works][...] when:

(a) it demonstrates that it has made best efforts to prevent the availability of

specific works [...] by implementing effective and proportionate measures [...]; and

(b) upon notification by rightholders [...] it has acted expeditiously to remove or disable access to these works [...] and it demonstrates that it has made its best efforts to prevent their future availability [...].

Ελληνικά:

Ελλείψει της άδειας [από τους δικαιούχους] [...], ένας online  πάροχος επιμερισμού υπηρεσιών διαδικτυακού περιεχομένου κοινής χρήσης δεν ευθύνεται για πράξεις επικοινωνίας με το κοινό ή για τη διάθεση στο κοινό [μη εξουσιοδοτημένων έργων] [...] όταν:

(α) αποδεικνύει ότι έχει καταβάλει τις μεγαλύτερες προσπάθειες για να αποτρέψει τη διαθεσιμότητα

συγκεκριμένων έργων [...] με την εφαρμογή αποτελεσματικών και ανάλογων μέτρων [...] , και

β) κατόπιν κοινοποίησης από τους δικαιούχους [...], ενήργησε ταχέως για την κατάργηση ή την απενεργοποίηση της πρόσβασης σε αυτά τα έργα [...] και αποδεικνύει ότι κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποτρέψει τη μελλοντική διαθεσιμότητά τους [...].  (Μετάφραση: από Μιχάλης Ι. Γκουντέβενος)

Με απλά λόγια, αν ο πάροχος θέλει να αποφύγει τις μηνύσεις για υλικό που προστατεύεται με πνευματικά δικαιώματα θα πρέπει:

α) Να επιδείξει πως έχει κάνει την καλύτερη προσπάθεια να εμποδίσει τη διαθεσιμότητα του υλικού, εφαρμόζοντας αποτελεσματικά και αναλογικά μέτρα.

β) μόλις ενημερωθεί από τους δικαιούχους να έχει δράσει ταχέως να αφαιρέσει ή να απενεργοποιήσει την πρόσβαση σε αυτά τα έργα και να επιδείξει πως έχει κάνει τις καλύτερες προσπάθειες να εμποδίσει τη μελλοντική τους διαθεσιμότητα.

Ουσιαστικά, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θεωρεί πως υπάρχει κάποια μαγική τεχνολογία που είναι 100% αποτελεσματική στο να αναγνωρίζει το υλικό που προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα, και πως μπορεί να το εμποδίσει μελλοντικά.

Ή μπορεί να έχουν την αίσθηση πως όλα τα βίντεο που ανεβαίνουν στο YouTube, όλες τις φωτογραφίες που ανεβαίνουν στο Instagram κλπ τις βλέπει κάποιος άνθρωπος για να δώσει την τελική έγκριση. Ποιος δεν μπορεί να δει 400+ ώρες βίντεο μέσα σε ένα λεπτό?

Τι σημαίνουν όλα αυτά, με απλά λόγια

Στο βαθμό που έχουμε κατανοήσει την ξύλινη νομική γλώσσα, το άρθρο 13 στις τρεις μορφές που έχει μέχρι στιγμής, λίγο-πολύ λέει τα εξής:

Θα χρησιμοποιήσουμε στο παράδειγμα το YouTube, αλλά η οδηγία αφορά οποιαδήποτε σελίδα στην οποία ανεβάζουμε σαν χρήστες βίντεο, φωτογραφίες, μουσική, όπως το Facebook, το Instagram, το Soundcloud, κ.ο.κ.

·           Όταν ένας χρήστης ανεβάσει παράνομα ένα βίντεο με υλικό που προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα, θα έχει και ο χρήστης αλλά και το YouTube τη νομική ευθύνη.

·           Αυτό σημαίνει πως για κάθε ένα βίντεο που προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα και έχει βγει δημοσίως, το στούντιο θεωρητικά θα μπορεί να μηνύσει το YouTube.

·           Το ίδιο θα ισχύει και για τη χρήση μουσικής με πνευματικά δικαιώματα, με τις δισκογραφικές να μπορούν να μηνύσουν το YouTube.

·           Το YouTube θα πρέπει να επιδείξει πως εφαρμόζει αποτελεσματικά μέτρα για να εμποδίζει το ανέβασμα υλικού με πνευματικά δικαιώματα.

·           Δεν υπάρχει ούτε κατά διάνοια η τεχνολογία που να μπορεί να κάνει αυτοματοποιημένα τον έλεγχο των βίντεο για πνευματικά δικαιώματα με 100% επιτυχία. Ειδικά όταν πολλοί χρήστες εφαρμόζουν κόλπα για να ξεγελάνε τους αλγόριθμους.

Υπό αυτές τις συνθήκες, το YouTube έχει ρεαλιστικά μόνο μια επιλογή: να σταματήσει τους απλούς χρήστες και τους μικρούς δημιουργούς από το να ανεβάζουν υλικό στο YouTube.

Ουσιαστικά, μόνο τα μεγάλα studio και οι μεγάλες δισκογραφικές θα έχουν το δικαίωμα να ανεβάζουν βίντεο στο YouTube, καθώς είναι οι κάτοχοι των πνευματικών δικαιωμάτων.

Το να κρατήσει το YouTube ακόμα και μικρούς δημιουργούς που φτιάχνουν τα δικά τους βίντεο, θα ήταν ριψοκίνδυνο. Μπορεί σε κάποιο βίντεο να περιλάβουν μουσική, φωτογραφίες, ή τμήματα από τρίτα βίντεο με πνευματικά δικαιώματα.

Ακόμα και τέτοιες μικρές παραβιάσεις θα άφηναν ενδεχομένως το YouTube ανοιχτό σε μηνύσεις.

Τι ισχύει για το Fair Use

Όποτε γίνεται συζήτηση για πνευματικά δικαιώματα στο ίντερνετ, είναι αναπόφευκτη η αναφορά στο Fair Use.

Στην οδηγία "για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας", άρθρο 5, παράγραφος 3, αναγράφονται μια σειρά από εξαιρέσεις όσον αφορά τα πνευματικά δικαιώματα.

Συγκεκριμένα, ο νόμος περιλαμβάνει δεκατέσσερις εξαιρέσεις ("α" έως "ιδ"), που μεταξύ άλλων αναφέρουν:

α) χρήση χάριν μόνο παραδείγματος κατά τη διδασκαλία ή την επιστημονική έρευνα [...]

γ)  αναπαραγωγή δια του τύπου, παρουσίαση στο κοινό ή διάθεση δημοσιευμένων άρθρων για οικονομικά, πολιτικά ή θρησκευτικά θέματα επικαιρότητας [...]

δ) παράθεση αποσπασμάτων με σκοπό την άσκηση κριτικής ή βιβλιοπαρουσίασης [...]

ια) χρήση για γελοιογραφία, παρωδία ή μίμηση

Οι εξαιρέσεις περιλαμβάνουν και πιο εξειδικευμένες χρήσεις, όπως η "χρήση συνδεόμενη με επίδειξη ή επισκευή εξοπλισμού". Η 15η εξαίρεση "ιε" αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο και σε ορισμένες άλλες περιπτώσεις "ήσσονος σημασίας".

Με απλά λόγια, υποτίθεται πως για τις παραπάνω χρήσεις, ακόμα και το να χρησιμοποιήσουμε υλικό που προστατεύεται με πνευματικά δικαιώματα χωρίς άδεια, είναι νόμιμο.

Έτσι, ας πούμε, ένας κριτικός ταινιών με κανάλι στο YouTube μπορεί να προβάλλει αποσπάσματα της ταινίας που παρουσιάζει, καθώς κάνει άσκηση κριτικής. Εκπαίδευση, ειδησεογραφία, παρωδίες, όλα είναι προστατευόμενες χρήσεις.

Δείτε Βίντεο: https://youtu.be/FklUAoZ6KxY

Το πρόβλημα όμως είναι πως οι αλγόριθμοι δεν είναι δικηγόροι. Δεν μπορούν να ξεχωρίσουν πότε το υλικό είναι παραβίαση των πνευματικών δικαιωμάτων και πότε είναι "fair use".

Ακόμα λοιπόν και όσοι θα καλύπτονταν νόμιμα από αυτή τη χρήση, σε ένα πιο αυστηρό καθεστώς όσον αφορά το upload στο ίντερνετ, θα είναι εξίσου χαμένοι όπως και οι υπόλοιποι από εμάς.

Αυτή η οδηγία θα επηρεάσει μόνο την Ευρώπη?

Σε αυτό το θέμα παρατηρούμε διχασμό ανάμεσα στις online κοινότητες. Κάποιοι υποστηρίζουν πως τα αυστηρά αυτά μέτρα θα αφορούν μόνο τους κατοίκους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς θα πρόκειται για μία οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Με άλλα λόγια, όλες οι υπηρεσίες θα απαγορεύσουν το upload εντός της ΕΕ. Ταυτόχρονα, θα μπλοκάρουν το υλικό από άλλες χώρες του κόσμου για τους κατοίκους της ΕΕ. Ουσιαστικά θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε VPN για να δούμε διεθνή βίντεο.

Υπάρχει όμως και η άλλη άποψη. Και το GDPR υποτίθεται πως είναι μόνο για τους κατοίκους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όμως όλες οι διεθνείς ιστοσελίδες το έχουν εφαρμόσει.

Οι μεγάλες εταιρείες δεν θέλουν να ρισκάρουν. Θα προτιμήσουν να εφαρμόσουν διεθνώς την αυστηρότερη νομοθεσία, προκειμένου να μην υπάρχει περίπτωση να εκτεθούν σε νομικό κίνδυνο.

Σε αυτή την περίπτωση, πολλές μικρές και μεσαίες υπηρεσίες θα κλείσουν εντελώς. Μόνο οι πολύ μεγάλοι θα επιβιώσουν ως μια σκιά του προηγούμενου εαυτού τους. Το ίντερνετ θα είναι αγνώριστο σε σχέση με αυτό που γνωρίζουμε σήμερα.

Ποιοι επικροτούν τις αλλαγές που φέρνει το άρθρο 13

Από τις τροποποιήσεις που έχουν γίνει στις διάφορες εκδόσεις του κειμένου, και συγκεκριμένα του άρθρου 13, φαίνεται πως η βιομηχανία του θεάματος είναι εκείνη που επιθυμεί περισσότερο αυτές τις αλλαγές.

Στο κείμενο με τις τελευταίες διορθώσεις, η λέξεις "αμοιβή", "αναλογική αμοιβή", "συμφωνηθείσα αμοιβή", "δίκαιη αμοιβή", όσον αφορά τους δικαιούχους πνευματικών δικαιωμάτων, συναντώνται πάνω από 35 φορές.

Ταυτόχρονα οι λέξεις "δικαιούχος" και "δικαιούχοι" (πνευματικών δικαιωμάτων) χρησιμοποιούνται 116 φορές, ενώ οι λέξεις "δημιουργός" και "δημιουργοί" γύρω στις 66 φορές. Που δείχνει την προτεραιότητα που έχουν οι κάτοχοι πνευματικών δικαιωμάτων, ασχέτως αν ασχολούνται με τη δημιουργία ή αν είναι επιχειρήσεις.

Πάντως, ο γνωστός από τους Beatles Sir Paul McCartney δημοσίευσε και μια σχετική επιστολή. Καλούσε τους βουλευτές του ΕΚ να υποστηρίξουν το άρθρο 13 για τα πνευματικά δικαιώματα.

Σημειωτέον, η περιουσία του υπολογίζεται στα 1,2  δισεκατομμύρια δολάρια.

Και φυσικά δεν ήταν μόνο αυτός από τη βιομηχανία του θεάματος. Το άρθρο 13 έχει βρει θερμούς υποστηριχτές από δισκογραφικές, κινηματογραφικά στούντιο, και γνωστούς καλλιτέχνες. Υποστηρίζουν ότι αυτή η ευρωπαϊκή μεταρρύθμιση θα προστατεύσει τα δικαιώματα των καλλιτεχνών.

Ταυτόχρονα, οι δημιουργοί στο YouTube δεν έχουν καμία ένωση που να τους εκπροσωπεί σε πολιτικό επίπεδο, όπως έχουν οι δισκογραφικές και τα κινηματογραφικά στούντιο, με ισχυρά λόμπι στις Βρυξέλλες, το Κογκρέσο, και οποιοδήποτε μεγάλο νομοθετικό σώμα.

Με άλλα λόγια, μικροί και μεγάλοι δημιουργοί του YouTube δεν έχουν "φωνή" στον πολιτικό κόσμο. Σαν αποτέλεσμα, πολλοί νομοθέτες αγνοούν πλήρως την οικονομία που έχει στηθεί γύρω από το YouTube αλλά και άλλα social media.

Ποιοι διαφωνούν με το άρθρο 13

Στον αντίποδα, 70 κορυφαίες προσωπικότητες του διαδικτύου, ανησυχούν ότι η οδηγία θα απειλήσει εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνεται και ο δημιουργός του παγκόσμιου ιστού, Σερ Τίμοθι Τζον Μπέρνερς Λι.

Αναφέρουν ότι στην ουσία το άρθρο 13, αντί να προστατεύσει τους Ευρωπαίους δημιουργούς, ενδέχεται να φέρει αντίθετο αποτέλεσμα.

Χαρακτηριστικά αναφέρουν ότι η ικανότητά μας να δημοσιεύουμε περιεχόμενο στο διαδίκτυο, θα περιορίζεται από μια μηχανή λογοκρισίας.

Πιο συγκεκριμένα, οι επιφανείς ειδικοί διατείνονται ότι ο κύριος στόχος της μεταρρύθμισης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να είναι ο εκσυγχρονισμός των πνευματικών δικαιωμάτων.

Αυτό άλλωστε απαιτεί η ψηφιακή εποχή που διανύουμε, και όχι μια οποιαδήποτε μορφή λογοκρισίας.

Για αυτούς τους λόγους οι προσωπικότητες του ίντερνετ πιστεύουν ότι το άρθρο 13 πρέπει να διαγραφεί από την προτεινόμενη οδηγία.  Αξίζει να σημειωθεί πως και το ίδιο το YouTube  έχει ξεκινήσει ενημερωτική εκστρατεία ενάντια στο άρθρο 13.

Δείτε Βίντεο: https://www.youtube.com/intl/el/saveyourinternet/

Υπάρχει ελπίς?

Τη στιγμή που γράφουμε αυτές τις γραμμές, το άρθρο 13 εξακολουθεί να είναι μέρος μιας πρότασης οδηγίας, όχι ενός τελικού κειμένου που θα γίνει νόμος σε κάθε κράτος μέλος της ΕΕ.

Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει ακόμα χρόνος να γίνουν σωστές αλλαγές της γλώσσας, καθώς βρίσκεται στο τελικό στάδιο της αναθεώρησης, στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Η διατύπωση της οδηγίας πρόκειται να οριστικοποιηθεί μέχρι το τέλος του έτους. Από εκεί και μετά, τα κράτη μέλη της Ε.Ε. ενδέχεται να έχουν περιθώριο μέχρι δύο χρόνια για να συμπεριλάβουν τη μεταρρύθμιση του άρθρου 13 στην εθνική τους νομοθεσία.

Η ελληνική πρωτοβουλία και τι μπορούμε να κάνουμε

Μια ελληνική εκστρατεία με τίτλο "#SaveYourInternet #DeleteArt13 – Σώστε το Διαδίκτυο – Διαγράψτε το άρθρο 13!" είχε ξεκινήσει και από τον ΕΛ/ΛΑΚ. Πρόκειται για τον Ελληνικό Οργανισμό Ανοιχτών Τεχνολογιών.

Αυτή η πρωτοβουλία που αφορούσε επιστολές προς τους ευρωβουλευτές έληξε στις 20 Ιουνίου του 2018, που ήταν η ημερομηνία για μια προκαταρκτική ψηφοφορία. Τώρα αναμένεται η τελική ψηφοφορία στο Ευρωκοινοβούλιο.

Αυτό είναι πιθανό να συμβεί τον Δεκέμβριο ή τον Ιανουάριο. Πρόκειται για την περίοδο όπου οι βουλευτές του ΕΚ θα αποφασίσουν αν θα αντιταχθούν στις απόψεις ψηφοφόρων, ακαδημαϊκών, ειδικών του διαδικτύου, του ΟΗΕ, και άλλων.

Ως εκ τούτου πέραν του να διαδώσουμε τα αρνητικά του άρθρου 13, και να είμαστε σε εγρήγορση, δεν υπάρχουν και πολλές άλλες δραστικές ενέργειες που μπορούμε να κάνουμε.

Μπορούμε όμως να δούμε ποιοι ευρωβουλευτές θα ψηφίσουν υπέρ ή εναντίον του άρθρου 13. Άλλωστε μην ξεχνάμε ότι τον Μάιο του 2019, θα μας ζητήσουν να τους ψηφίσουμε.

Ο αντίλογος για την ευρωπαϊκή οδηγία

Παρ' όλα αυτά, υπάρχει και ο αντίλογος σχετικά με τις πραγματικές προθέσεις της οδηγίας. Πολιτικοί αναλυτές αναφέρουν πως η εκστρατεία της Google και του Facebook εναντίον αυτού του σχεδίου διαρθρώθηκε με ένα τεράστιο κύμα από fake news.

Θεωρούν υπερβολή ότι οι καταναλωτές θα βιώσουν απαράδεκτους φραγμούς στο περιεχόμενο, και θα απειληθούν από το σχέδιο οδηγίας για τα πνευματικά δικαιώματα.

Μάλιστα, κάποιες προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αναφέρουν πως οι όποιες ανησυχίες, καθ΄όλα δικαιολογημένες, θα αποδειχθούν υπερβολικές.

Όπως ακριβώς εξήγησαν αρκετοί ευρωβουλευτές, στις διαπραγματεύσεις που θα ακολουθήσουν, το Ευρωκοινοβούλιο θα είναι εγγυητής ότι η εν λόγω ρύθμιση στόχο έχει να πάρουν οι δημιουργοί την αμοιβή που τους αξίζει, και όχι να μπει "φρένο" στην έκφραση στο διαδίκτυο.

Τάξη στους κολοσσούς του ίντερνετ

Στην ουσία, ο αντίλογος αυτός υποστηρίζει πως στόχος είναι να περιορίσουν τους αμερικανικούς γίγαντες του διαδικτύου και να τους υποχρεώσουν να μοιραστούν ένα μέτριο τμήμα των εσόδων τους με τους παραγωγούς των περιεχομένων.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν, η Google, το Facebook, και οι άλλοι κολοσσοί έχουν τεράστια υπερκέρδη, και οφείλουν πλέον να μην εκμεταλλεύονται δωρεάν την δουλειά δημιουργών. Η ευρωπαϊκή οδηγία διασφαλίζει την απόλυτη προστασία των πολιτών και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων.

Τα περιεχόμενα που παράγουν τα ΜΜΕ και οι διαφημιστικές εισπράξεις μονοπωλούνται από την Google και το Facebook. Ως εκ τούτου θεωρούν δίκαιο τα κράτη μέλη της Ε.Ε να διεκδικήσουν ένα μέρος των κερδών τους, όπως φιλοδοξεί να κάνει η ευρωπαϊκή οδηγία.

Ήδη αυτές οι τεράστιες επιχειρήσεις διαφεύγουν από τη φορολογία στην Ευρώπη, με διάφορα "παραθυράκια". Επιπλέον το 2017 είχαν συγκεντρώσει το 80% των παγκόσμιων διαφημιστικών επενδύσεων στο διαδίκτυο.

Το Facebook μόνο πέρσι κατέγραψε κέρδη 16 δισεκατομμυρίων δολαρίων, με την Google να ακολουθεί με 12,7 δισεκατομμύρια.

Ως εκ τούτου, οι ευρωβουλευτές θεωρούν ότι κανείς άλλος πλην της Ευρωπαϊκής οδηγίας, δεν μπορεί να ανακόψει αυτούς τους κολοσσούς από το να επωφελούνται σχεδόν από το σύνολο των διαφημιστικών εισπράξεων που συνδέονται με τη χρησιμοποίηση δημιουργιών, την παραγωγή των οποίων δεν έχουν χρηματοδοτήσει.

Ποια είναι η γνώμη σας για το άρθρο 13?

Καθώς φαίνεται, πρέπει να περιμένουμε για να δούμε πώς θα εφαρμοστεί τελικά το άρθρο 13. Βέβαια, την ίδια καταστροφή περιμέναμε και με την Net Neutrality, αλλά ευτυχώς τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν και τόσο άσχημα, προς το παρόν τουλάχιστον.

Ελπίζουμε να αποδειχτεί στην πράξη η καλή θέληση που εκφράζουν ορισμένοι ευρωβουλευτές, και να μην είναι απλά πιόνια των δισκογραφικών και των κινηματογραφικών στούντιο.

Αν σας γεννήθηκαν απορίες ή θέλετε να μοιραστείτε την άποψή σας για το άρθρο 13, μπορείτε να μας γράψετε στα σχόλια.

Για περισσότερα επισκεφτείτε τo PCSteps

Πηγή: PCSTEPS.gr