Ο Παρατηρητής Εαυτός
O έλεγχος της ποιότητας της σκέψης είναι ένα πρώτο βήμα για να αποφύγουμε τις ανώφελες διαρροές ενέργειας. Και εδώ είναι η ωρα να γνωρίσουμε τον Παρατηρητή.
Χαρακτηριστικές καταστάσεις απώλειας ενέργειας είναι:
Ο Θυμός, η οργή, η αγανάκτηση, το μίσος, η ζήλια, η κτητικότητα.
Γενικά οι έντονα συναισθηματικές καταστάσεις.
Η εγωιστική και ασυνείδητη συμπεριφορά.
Η συνεχής, ασυνείδητη σκέψη που δεν σταματαέι ποτέ και διαλύει ενεργειακά τον ανθρωπο.
Αυτό που συνήθως θεωρούμε ως εαυτό, έχει πολλές όψεις. Υπάρχει ο σκεπτόμενος εαυτός, ο συναισθηματικός εαυτός και ο λειτουργικός εαυτός ο οποίος κάνει τα πράγματα. Όλοι αυτοί μαζί συνιστούν τον εαυτό που μπορούμε να περιγράψουμε. Για παράδειγμα, μπορούμε να περιγράψουμε τη σωματική μας λειτουργία: πηγαίνουμε μια βόλτα, γυρίζουμε σπίτι, καθόμαστε. Συνήθως μπορούμε να περιγράψουμε πώς αισθανόμαστε όταν συγκινούμαστε ή αναστατωνόμαστε, τα αισθήματα μας εμφανίζονται, κορυφώνονται, και εξασθενούν σε ένταση. Μπορούμε επίσης να περιγράψουμε τις σκέψεις μας. Αυτές οι τρεις όψεις του εαυτού που μπορεί να περιγραφεί, αποτελούν τους πρωταρχικούς παράγοντες της ζωής μας.
Η συνήθεια του αναλυτικού νου να κατηγοριοποιεί και να κρίνει τα πράγματα και τις εμπειρίες μας μάς εγκλωβίζει σε μια παγιωμένη κατάσταση μηχανικών αντιδράσεων, οι οποίες φυσικά διαφεύγουν της επίγνωσής μας. Εδώ ταιριάζει απόλυτα η παρομοίωση του ανθρώπου με «μηχανή» η οποία λειτουργεί με συγκεκριμένο προγραμματισμό - άρα είναι εντελώς προβλέψιμη.
Το χειρότερο όμως όλων είναι ότι οι άκαμπτες απόψεις και κριτικές του νου κυριαρχούν στην εσωτερική μας πραγματικότητα και δεν επιτρέπουν παρά μόνο συναισθήματα έντασης και αρνητικότητας να παρουσιάζονται εκεί. Αν δεν συμφωνείτε με τα λεγόμενα, απλά παρατηρήστε πόσο πολύ είστε μέσα σας απασχολημένοι με θέματα αρέσκειας και απαρέσκειας πραγμάτων, προσώπων ή καταστάσεων, μόνο για μισή έστω ώρα.
Υπάρχει όμως και μια άλλη όψη για την οποία κάνουμε λόγο: ο Παρατηρητής Εαυτός.
Ποια είναι η ριζική διαφορά ανάμεσα στον Παρατηρητή εαυτό και στις άλλες όψεις μας; Ποια είναι η φύση του;
Όταν αντιλαμβανόμαστε κάτι, υπάρχει ένα απειροελάχιστο διάστημα καθαρής επίγνωσης, που μεσολαβεί ανάμεσα στη βίωση της εμπειρίας και την εμφάνιση μιας σκέψης του αναλυτικού νου, η οποία θα αναγνωρίσει, θα ονοματίσει, θα ταξινομήσει και θα κατατάξει την εμπειρία/εικόνα σε κάποια από τις ήδη υπάρχουσες κατηγοριοποιήσεις του μυαλού, του εγωικού νου.
Αυτή η καθαρή επίγνωση είναι η Ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης, η συνειδητότητα. Η επίγνωση υπάρχει συνέχεια, πάντοτε, και δεν υπάρχει στιγμή που να μην έχουμε επίγνωση. Στην πραγματικότητα, η αίσθηση ότι υπάρχουμε είναι άμεση συνέπεια της παρουσίας της επίγνωσης. Όλα όσα αναγνωρίζονται να συμβαίνουν κάθε στιγμή, μέσα μας ή γύρω μας, αναγνωρίζονται γιατί υπάρχει η επίγνωση. Συνήθως νομίζουμε ότι αυτό που αναγνωρίζει και αντιλαμβάνεται τη ζωή είναι ο νους. Όμως, οι σκέψεις που συνιστούν στην πραγματικότητα τον ίδιο τον νου εμφανίζονται μετά την αντίληψη, την σχολιάζουν, την αναλύουν, την αποδέχονται ή την πολεμούν.
Προσοχή ή Παρατήρηση είναι η ικανότητά μας να παρατηρούμε και να παραμένουμε συνειδητοί καθώς εμφανίζονται οι αισθήσεις, τα συναισθήματα και οι σκέψεις. Όταν η Προσοχή παρατείνεται μέσω της χρήσης διάφορων τεχνικών (Παρατήρηση, διαλογισμός), διαπιστώνουμε ότι η εμπειρία μας διαφοροποιείται, γίνεται πιο βαθιά και τελικά αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε και συναντάμε τον κόσμο γύρω μας. Όμως, λόγω της σχεδόν συνεχούς λειτουργίας και εσωτερικής κυριαρχίας του αναλυτικού νου, η παρουσία της Παρατήρησης μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο υπαρκτή στη ζωή μας αναλόγως της εξάσκησης που κάνουμε. Πολλές μορφές εσωτερικής πνευματικής εργασίας επικεντρώνονται ή και εξαντλούνται σε μια ποικιλία απλών και πιο σύνθετων τεχνικών εξάσκησης της Παρατήρησης. Τα αποτελέσματα είναι πάντοτε ανάλογα του βαθμού και της ποιότητας της εξάσκησης αυτής. Η Παρατήρηση λοιπόν είναι η δουλειά του Παρατηρητή. Ο Παρατηρητής παρατηρεί όχι μόνο τα εξωτερικά γεγονότα, αλλά κυρίως την εσωτερική κίνηση των σκέψεων και των συναισθημάτων σε συνάρτηση με τα εξωτερικά ερεθίσματα.
Σύμφωνα με μια παλιά ιστορία του Ζεν,
ένας μαθητής ζήτησε από τον Δάσκαλο Ichu: «Σας παρακαλώ γράψτε για μένα κάτι γεμάτο σοφία». Ο Δάσκαλος Ichu πήρε το πινέλο του και έγραψε μια λέξη: «Προσοχή». Ο μαθητής είπε, «Αυτό είναι όλο;» Ο Δάσκαλος έγραψε, «Προσοχή, Προσοχή». Ο μαθητής ενοχλήθηκε. «Αυτό δεν μου φαίνεται ιδιαίτερα βαθύ». Σε απάντηση ο Δάσκαλος Ichu έγραψε απλά, «Προσοχή, Προσοχή, Προσοχή». Εκνευρισμένος ο μαθητής ρώτησε, «Τι σημαίνει αυτή η λέξη ‘Προσοχή’;» Ο Δάσκαλος Ichu απάντησε, «Προσοχή σημαίνει Προσοχή».
Aντί για τη λέξη «Προσοχή»-«Παρατήρηση» θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τη λέξη «επίγνωση» ή «συνειδητότητα».
Στην άσκηση της επίγνωσης, παρατηρούμε τις σκέψεις μας και το σφίξιμο στο σώμα μας επιστρέφοντας με όλη αυτή την πληροφορία στην παρούσα στιγμή. Πρόκειται για τη δυσκολότερη άσκηση που υπάρχει. Αν δεν καταφέρουμε να ξεφύγουμε πλήρως από το δεδομένο σκηνικό, παραμένουμε βυθισμένοι στις μικρές μας ανησυχίες. Στο κάτω-κάτω, οι ανησυχίες μας μάς καθιστούν το επίκεντρο των εξελίξεων, ή έτσι νομίζουμε. Το αποτράβηγμα από τις εγω-κεντρικές μας σκέψεις μοιάζει με βάδισμα μέσα σε σιρόπι: τα πόδια μας βγαίνουν απ’ το σιρόπι με δυσκολία για να ξανακολλήσουν αμέσως μετά. Μπορούμε να ελευθερωθούμε σιγά-σιγά. Αν όμως νομίζουμε ότι είναι εύκολο, είμαστε γελασμένοι.
Στη συστηματική εξάσκηση της Παρατήρησης, η πρώτη ανάγκη συνίσταται στην αναγνώριση της επικριτικής λειτουργίας του εγωϊκού νου. Τη στιγμή που γίνεται αυτή η αναγνώριση έχουμε μεταφερθεί στη θέση του καθαρού Παρατηρητή, που παρατηρεί όχι μόνο τα εξωτερικά γεγονότα, αλλά κυρίως την εσωτερική κίνηση των σκέψεων και των συναισθημάτων. Η καθαρή αυτή Παρατήρηση, η Προσοχή, δεν έχει ούτε ίχνος κριτικής, απόρριψης ή προτίμησης.
Δεν χρειάζεται να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε ή να σταματήσουμε με βία την επικριτική λειτουργία του νου. Αυτό που απαιτείται στην εσωτερική εργασία είναι η καλλιέργεια της επίγνωσης του τι συμβαίνει, η καλλιέργεια της Παρατήρησης. Όλες οι αλλαγές ξεκινούν από τη νέα κατάσταση που σιγά-σιγά αρχίζει να δυναμώνει μέσα μας, ενώ ταυτόχρονα αδυνατίζει η δομή του εγωϊκού νου και της κυριαρχίας που ασκεί στην εσωτερική μας πραγματικότητα.
Ο καταλυτικός παράγοντας λέγεται Παρατηρητής - που - δεν - κρίνει.
Όλα τα περιγράψιμα μέρη αυτού που ονομάζουμε εαυτό μας, είναι περιορισμένα, έρχονται και φεύγουν μέσα σ' ένα χρονικό πλαίσιο. Ο Παρατηρητής εαυτός, όμως, δεν μπορεί να τοποθετηθεί σ' αυτήν την κατηγορία, όσο κι αν προσπαθήσουμε. Αυτό που παρατηρεί δεν μπορεί να βρεθεί και δεν μπορεί να περιγραφεί. Αν το αναζητήσουμε, δεν θα βρούμε τίποτα να υπάρχει εκεί. Αφού δεν υπάρχει τίποτα που μπορούμε να γνωρίζουμε γι' αυτόν, μπορούμε να πούμε ότι είναι μια άλλη διάσταση.
Η καθαρή επίγνωση, παρόλο που είναι πάντα παρούσα, δεν είναι εύκολο να αναπτυχθεί και να διατηρηθεί λόγω της τάσης του νου να ασχολείται συνεχώς με σκέψεις. Χάνουμε εύκολα την προσοχή επειδή ο νους είναι τόσο απασχολημένος στο να δημιουργεί νοητική δραστηριότητα με συνέπεια να γεννηθούν συναισθήματα σχετικά με αυτές τις σκέψεις. Κι έτσι όταν εμφανίζονται τα συναισθήματα μάς κυριαρχούν εντελώς. Χωρίς παρατήρηση, η αποταύτιση από αυτά είναι πολύ δύσκολη έως αδύνατη, και το ίδιο ισχύει για την καθαρή επίγνωση.
Παρατηρούμε -ή κάνουμε συνειδητό- όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος από τους περιγράψιμους εαυτούς μας. Δεν υπάρχει τίποτα σχετικά με τον εαυτό μας που δεν θα έπρεπε να γίνει αντικείμενο λεπτομερούς ελέγχου. Αυτό δεν σημαίνει ότι σταματάμε τις άλλες δραστηριότητες. Ακόμη κι όταν είμαστε εντελώς απορροφημένοι στην καθημερινή μας ζωή, η λειτουργία της παρατήρησης συνεχίζει. Κάθε πλευρά του εαυτού μας η οποία δεν γίνεται αντικείμενο παρατήρησης, θα παραμένει θολή, συγκεχυμένη, μυστηριώδης. Θα μοιάζει ανεξάρτητη από εμάς, σαν να συμβαίνει εντελώς από μόνη της. Και στη συνέχεια θα παγιδευόμαστε μέσα της και θα οδηγούμαστε σε σύγχυση. Ένα καλό παράδειγμα είναι ο θυμός.
Όλοι μας, κάποια στιγμή, παρασυρόμαστε σε κάποια μορφή θυμού, ερεθιστικότητας, ζήλιας, ενόχλησης, ακόμη και κατάθλιψης. Μέσα από την παρατήρηση ανακαλύπτουμε σιγά-σιγά την ανατομία του θυμού και των άλλων συναισθηματικών σκέψεων.. Οι σκέψεις αυτές δεν είναι αληθινές συνδέονται όμως με τις αισθήσεις, με κάποιου είδους σωματική αίσθηση συστολής. Πρέπει να παρατηρούμε ακόμα και σε ποια σημεία οι μυς συστέλλονται και σε ποια όχι. Μερικοί θυμώνουν στο πρόσωπο τους, κάποιοι στις πλάτες τους, κάποιοι άλλοι παντού. Όσο περισσότερο γνωρίζουμε -τόσο πιο δυνατός είναι ο Παρατηρητής- τόσο λιγότερο μυστηριώδη είναι αυτά τα αισθήματα, και τόσο λιγότερο παγιδευόμαστε σ' αυτά.
Μπορούμε να ασκηθούμε στο να παρατηρούμε τον εαυτό μας καθώς θυμώνει: την εμφάνιση των σκέψεων, το μοτίβο τους, τις σωματικές αλλαγές, τη θερμότητα, την ένταση. Συνήθως δεν βλέπουμε τι συμβαίνει, γιατί όταν είμαστε θυμωμένοι ταυτιζόμαστε με την επιθυμία μας να έχουμε "δίκιο." Σ' ένα επεισόδιο θυμού θα πρέπει να γνωρίσουμε όλες τις σκέψεις που σχετίζονται με αυτό το συμβάν. Και βέβαια όλα τα συναισθήματα που αυτές οι σκέψεις μας γεννούν. Και τις συμπεριφορές που οδηγούμαστε κατόπιν αυτών, σκέψεων και συναισθημάτων. Είναι πολύ μεθυστικό το να είσαι θυμωμένος. Όταν ο θυμός είναι μεγάλος το βρίσκουμε δύσκολο να εργαστούμε μαζί του. Μια χρήσιμη πρακτική είναι να εργαζόμαστε με όλους τους μικρότερους θυμούς που συμβαίνουν κάθε μέρα. Όταν μπορούμε να εργαζόμαστε μαζί τους καθώς συμβαίνουν, μαθαίνουμε. Έτσι, όταν έρχονται οι μεγαλύτερες αναστατώσεις, οι οποίες κανονικά θα μας σάρωναν, δεν μας συμπαρασύρουν τόσο πολύ. Και με τον καιρό εγκλωβιζόμαστε στο θυμό όλο και λιγότερο.
Υπάρχει ένα παλιό κόαν σχετικά με κάποιον μοναχό ο οποίος πήγε στον δάσκαλο του και του είπε, "Είμαι ένα πολύ θυμωμένο άτομο, και θέλω να με βοηθήσετε." Ο δάσκαλος είπε, "Δείξε μου τον θυμό σου." Ο μοναχός είπε, "Ξέρετε, αυτή τη στιγμή δεν είμαι θυμωμένος. Δεν μπορώ να σας τον δείξω." Και ο δάσκαλος είπε, "Τότε είναι ολοφάνερο ότι δεν είσαι εσύ ο θυμός, αφού μερικές φορές ούτε καν υπάρχει."
Αυτό που είμαστε έχει πολλά πρόσωπα, αλλά αυτά τα πρόσωπα δεν είναι αυτό που είμαστε.
"Δεν είναι η παρατήρηση μια δυϊστική πρακτική; Γιατί όταν παρατηρούμε, κάτι παρατηρεί κάτι άλλο."
Στην πραγματικότητα δεν είναι δυϊστική. Ο παρατηρητής είναι κενός. Αντί για έναν διαχωρισμένο παρατηρητή, θα έπρεπε να πούμε ότι υπάρχει μόνο παρατήρηση.
Στην αρχή δεν μπορούμε όμως να το συλλάβουμε αυτό. Αν ασκηθούμε αρκετά σοβαρά, μαθαίνουμε ότι όχι μόνο ο παρατηρητής είναι κενός, αλλά και το αντικείμενο της παρατήρησης είναι επίσης κενό. Αυτό όμως είναι το τελικό στάδιο της πρακτικής δεν χρειάζεται να ανησυχούμε γι' αυτό από την αρχή αρχή.
"Ποιος είναι;" ρώτησε ο Θεός.
"Ποιος είναι;" ρώτησε ο Θεός.
Δεν υπάρχει κανείς που να είναι διαχωρισμένος από οτιδήποτε άλλο. Υπάρχει μόνο ζωή που ζει τον εαυτό της: ακοή, αφή, όραση, όσφρηση, σκέψη. Δεν είναι ορθή η φράση "εγώ ζω". ΗZωή ζει μέσα από μας. Αυτή είναι η κατάσταση της αγάπης ή της συμπόνιας: όχι ότι "είμαι εγώ", αλλά ότι "είσαι Εσύ".
Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος στο να κατανοήσουμε αυτό το: όχι ότι «είμαι εγώ» αλλά «είσαι Εσύ», είναι το να αυξηθεί η δύναμη του Παρατηρητή. Κάθε φορά που αναστατωνόμαστε το έχουμε χάσει. Αν παρατηρούμε δεν μπορούμε να αναστατωθούμε, γιατί ο παρατηρητής δεν αναστατώνεται ποτέ. "Το τίποτα" δεν μπορεί να αναστατωθεί. Αν λοιπόν μπορούμε να είμαστε ο Παρατηρητής, βλέπουμε κάθε «δράμα» με ενδιαφέρον και συμπάθεια, αλλά χωρίς να αναστατωνόμαστε.
Είναι πολύ δύσκολο κάποιος να είναι 100% ο παρατηρητής. Υπάρχει όμως τεράστια διαφορά ανάμεσα σε κάποιον που μπορεί να είναι τον περισσότερο καιρό και σε κάποιον που μπορεί να είναι σπάνια. Σκοπός της πρακτικής είναι να αυξήσουμε τον "απρόσωπο" χώρο. Παρ' ότι ακούγεται ψυχρό -και ως πρακτική είναι ψυχρή- δεν δημιουργεί ψυχρούς ανθρώπους. Ακριβώς το αντίθετο. Ούτε είναι κάτι το απόκοσμο. Σημαίνει, απλά, ότι όταν κοιτάζω κάποιο άλλο πρόσωπο, απλά το κοιτάζω, δεν προσθέτω 10.000 σκέψεις, 10.000 συναισθήματα σ' αυτό που βλέπω. Και αυτός είναι ο χώρος της συμπόνιας. Δεν χρειάζεται να προσπαθήσουμε να τον βρούμε. Είναι η φυσική μας κατάσταση, όταν όμως το εγώ, ο εγωικός νους, είναι απόν.
Αυτό που κάνει τη ζωή τόσο τρομακτική είναι το ότι αφηνόμαστε να παρασυρθούμε μέσα στα σκουπίδια του περιδινούμενου μυαλού μας. Δεν είμαστε αναγκασμένοι να το κάνουμε.
Μπορεί κάποιος αν θέλει να ασκηθεί και στην τεχνική του διαλογισμού της Βιπάσανα, διαδικασία της αυτοκάθαρσης μέσω της αυτοπαρατήρησης, μια από τις αρχαιότερες τεχνικές διαλογισμού της Ινδίας:
"Έχε επίγνωση. Να παραμένεις Παρατηρητής. Μην επεμβαίνεις και μη ταυτίζεσαι. Μην αξιολογείς αν είναι καλό ή κακό. Αυτό δεν είναι μέρος του διαλογισμού σου."
Ας (το) δοκιμάσουμε...
%20unnamed.jpg)
